Social Innovation

Tijdens de tweede Social Innovation Network Meetup in Pakhuis Willem de Zwijger in Amsterdam kreeg Jan Rotmans, hoogleraar Transitiemanagement, ruim de vloer om de ‘leaders in change’ toe te spreken. Het enthousiasme voor zijn verhaal was bijzonder groot. Ook de deelnemers aan het Toerisme & Vrijetijdscongres hebben Rotmans mogen beleven. Zijn kritische analyse van de stand van zaken en de boodschap zijn in het vrijetijds- en toeristische werkveld duidelijk harder aangekomen.

Het moet anders, het kan anders. Rotmans geeft aan dat innovaties tegelijk technologische, business- en sociale dimensies hebben. Zijn voorbeelden hebben echter vaak een sterk technologisch karakter: bouwen op water (meebewegen in plaats van bestrijden) of draaibare gevels voor gebouwen (tegelijkertijd zonnepanelen, groenvoorziening en zonnescherm). Ook lijken ze vooral te anticiperen op de ecologische uitdagingen.

Fundamentele transities kennen ruime pre- en postveranderperiodes (25 jaar). De sociale dimensie lijkt van grote invloed te zijn op de richting en het tempo van de verandering. Daar waar de verandering van waarden ertoe leidt dat het gedrag uiteindelijk wijzigt, blijkt de techniek mee te bewegen.

De trage verandering van de waarden en het daaruit voortvloeiende gedrag van de burger worden gepresenteerd als de grote belemmeringen voor de veranderingen in de toeristische en vrijetijdssector. De bal wordt expliciet bij de consument gelegd: deze is verslaafd aan vakanties en heeft weinig besef van de immense gevolgen van bijvoorbeeld vliegvakanties.

Zo’n analyse brengt grote risico’s voor de sector zelf met zich mee, en dan doel ik niet alleen op het dreigende verlies van de ‘license to operate’. De verhoudingen in onze welvaartsstaat tussen overheid, markt en civil society, als breder kader voor ‘social innovation’, maken in deze transitiefase ingrijpende veranderingen door. Tendensen als waardering van maatschappelijk rendement, duurzame waardecreatie en samenredzaamheid leiden al tot veranderende structuren, zoals het belang van netwerken, horizontale samenwerking, decentralisatie en de versterking van gemeenschappen. Er is al duidelijk sprake van meer dan alleen ‘weak signals’. De sturing van de maatschappelijke processen ondergaat een fundamentele verandering: adaptief opereren in een complexe omgeving, sturen in netwerken, initiatieven die ‘onder de radar’ door gaan. Als deze veranderingen zich elders in de maatschappij voordoen, dient ook de vrijetijds- en toeristische sector hier rekening mee te houden.

De verandering in het vrijetijds- en toeristische gedrag kan op een gegeven moment ingrijpend versnellen. Zoals genoegzaam bekend, maken de digitale media het mogelijk dat zo’n moment onverwacht getriggerd wordt en aanleiding kan geven tot een relatief snelle verschuiving in de keuzes van de vrijetijdsbesteder. Met alle gevolgen van dien: kan de sector op zo’n moment wel volgen?

De ‘leaders of change’ in de vrijetijds- en toeristische sector verkennen de mogelijkheden. Deze sector kan bij uitstek bijdragen aan de vernieuwing van de condities voor de bijdrage aan een waardengedreven, duurzame samenleving. Zoals het STIRR-congres Nederland Leisure Port leerde: het bruist ook van de initiatieven waarin verkend wordt hoe civil society, markt en overheid in nieuwe onderlinge verhoudingen de ontwikkeling van een sociaal, ecologisch en economisch duurzame samenleving mogelijk kunnen maken. ‘Design thinking in complex times’ kan behulpzaam zijn om de weg sneller en substantiëler te vinden.