CARMATOP, een voorbeeld voor duurzame samenwerking tussen sector en hoger onderwijs

Paul Peeters en Eke Eijgelaar van CELTH schreven in het Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd 2015 over het project CARMATOP waarin door intensieve samenwerking tussen onderzoekers en touroperators een wereldwijd unieke, zeer gedetailleerde en gebruiksvriendelijke calculator voor pakketreizen werd ontwikkeld: Carmacal.

Het project CARMATOP is een schoolvoorbeeld van kennisontwikkeling en –uitwisseling tussen branche en hogescholen, en heeft tot een duurzame relatie tussen vele partners geleid. CARMATOP heeft de vraag hoe CO₂ emissies efficiënt te verminderen succesvol kunnen beantwoorden, en stelt touroperators en reisagenten nu in staat de reductie van haar CO₂ emissies te integreren in de bedrijfsvoering. Door intensieve samenwerking tussen onderzoekers en touroperators is een wereldwijd unieke, zeer gedetailleerde en gebruiksvriendelijke calculator voor pakketreizen ontwikkeld: Carmacal. De brede betrokkenheid zorgt voor erkenning, interesse, en momentum. Een jaarlicentie voor het gebruik van de calculator is via een Stichting te koop, een training carbon management in 2015/16 online, en een carbon label voor pakketreizen in de maak. De inzetmogelijkheden van studenten zijn legio. Een win-win situatie voor werkveld, hoger toeristisch onderwijs, milieu en maatschappij.

Introductie

Met de start van het CARMATOP project in maart 2013 begon een succesvolle samenwerking tussen de Nederlandse reissector, hogescholen en sector-gerelateerde organisaties. In deze samenwerking is hard gewerkt aan de vermindering van de broeikasgasemissies van het toerisme. CARMATOP was gericht op kennisontwikkeling en -uitwisseling. Het project werd tijdens de jaarlijkse Groeneveld Conferentie in juni 2015, afgesloten en overgedragen aan de praktijk. Daarmee is het resultaat van CARMTOP, het rekentool Carmacal, voor bedrijven beschikbaar gekomen via een licentie. Deze bijdrage licht de aanleiding, processen, producten en kansen van deze relatie toe.

De toeristische sector staat voor de enorme uitdaging haar broeikasgasemissies te verminderen. Een uitdaging die inmiddels door een brede coalitie, van het IPCC en de VN Secretaris-Generaal tot de paus en de Nederlandse rechterlijke macht, serieus wordt genomen. Terwijl wereldwijd de emissies gedurende deze eeuw met 80% omlaag moeten, verwachten wetenschappers dat die van het toerisme voorlopig alleen maar zullen toenemen (Scott, Peeters, & Gössling, 2010). De CO₂ emissies van Nederlandse vakantiegangers – in binnen- en buitenland – stagneren weliswaar sinds het begin van de recessie in 2008, maar zijn sinds 2002 met ruim 16% toegenomen. Vergeleken met de emissies van de Nederlandse economie komen die van het toerisme op ongeveer 9% (Pels, Eijgelaar, de Bruijn, Dirven, & Peeters, 2014). Als we de verantwoordelijkheid van de Nederlandse toeristische sector uitbreiden naar de gasten die ons bezoeken, zouden de emissies van die inkomende groep nog bij die van de Nederlanders opgeteld moeten worden (zie Pels, Eijgelaar, Peeters, Landré, & Dirven, 2014).

De vraag vanuit de sector was dan ook: hoe verminder je die emissies dan efficiënt? In 2012 kwam deze vraag bij meerdere ANVR leden bovendrijven, samen met de wens om de klant gericht te informeren middels een carbon (CO₂) label. Voor een dergelijk vraaggestuurd project vanuit het MKB heeft het Ministerie van OCW via het Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA de subsidieregeling RAAK opgezet. Eind 2012 verwierf een consortium van 11 touroperators, ANVR, NHTV, Hogeschool Zeeland, Climate Neutral Group en ECEAT subsidie voor zo’n tweejarig RAAK project: CARMATOP. Carmatop staat voor Carbon Management voor Touroperators.

CARMATOP stelt touroperators en reisagenten in staat de reductie van carbon (CO₂) emissies te integreren in de bedrijfsvoering. Om dit zogenaamde carbon management effectief in te voeren is het noodzakelijk de emissies van producten gedetailleerd te kennen en daar is dan ook een speciaal tool voor ontwikkeld: Carmacal. Daarnaast was er behoefte aan basiskennis over carbon management in toerisme, en over de houding van consumenten op de CO₂ informatie van reizen, bijvoorbeeld via een label. Het eerste om te weten hoe men intern met de opgedane kennis om kan gaan, en het tweede om de klant te kunnen informeren en mogelijk te beïnvloeden.

Producten

Het Carmacal tool is in nauwe samenwerking met vertegenwoordigers van een tiental touroperators gebouwd, waarbij vooral de interface met de gebruiker door de bedrijven is ingebracht, terwijl de hogescholen de onderliggende rekenmodellen leverden. Daardoor is het Carmacal tool een gebruiksvriendelijke calculator voor pakketreizen, die veel gedetailleerder en completer is dan enig andere carbon calculator in de wereld. Met hulp van RDCaviation (Nottingham, VK) kan de carbon footprint (CF) voor bijna elke bestaande vlucht in de wereld exact berekend worden, op basis van de werkelijk gebruikte luchtvaartmaatschappij/vliegtuig combinatie (zie screenshot). Zo kunnen touroperators kiezen voor routes, luchtvaartmaatschappijen en specifieke vluchten met de laagst mogelijke CF.

In samenwerking met GreenKey en bookdiffferent is een rekenmodel gemaakt waarmee op basis van kenmerken van accommodaties van booking.com (betrokken via bookdifferent) een schatting van de CF voor circa 550.000 accommodaties wereldwijd kan worden gegeven. In het geval een specifieke accommodatie niet wordt gevonden of bij de gebruiker onbekend is, zijn er 19 verschillende generieke accommodatietypen beschikbaar. De afstanden met 24 andere vervoerwijzen dan luchtvaart worden eenvoudig en precies berekend met behulp van GoogleMaps. Verder kan de gebruiker 21 toeristische activiteiten met een hoge CF (bv rondvlucht) toevoegen.

Het Carmacal tool laat de berekende carbon footprint van een product op drie manieren zien: (1) als totale emissies, verdeeld over de componenten vervoer heen- en terugweg, accommodaties, activiteiten en lokaal vervoer, (2) als gedetailleerd overzicht per dag en componenten, en (3) als een overzicht waarin verschillende producten worden vergeleken (zie onderstaande figuur). Een touroperator kan met deze gegevens producten verbeteren, waarbij reducties van meer dan 10% vaak mogelijk zijn. Door deze gegevens naast interne bedrijfsgegevens over omzetten en winsten per product kunne bedrijven de emissies afwegen tegen economische en strategische doelen. Daarvoor is de ‘eco-efficiency’ (kg CO₂ emissies per euro omzet/winst) een handige parameter om tegelijk winst en omzet te laten groeien maar tegen zo gering mogelijke CO₂ emissies.

Voorts is een Nederlandstalige carbon management cursus voor ANVR ontwikkeld voor touroperators, met basiskennis over carbon management, de gevolgen van emissies en klimaatverandering voor de sector, de calculator, carbon managementmaatregelen en in-/externe communicatie. Met die basiskennis en de resultaten van Carmacal is eco-efficiënte emissievermindering mogelijk. Een internationale variant volgt nog en zal via Travelife worden uitgezet.

Binnen het CARMATOP project zijn er verschillende klantonderzoeken naar het gebruik van carbon labels uitgevoerd door zowel NHTV onderzoekers als studenten (bv. Dijkstra, 2014). Consumenten gaven de voorkeur aan een bestaand label, dat vooral niet betuttelend was en in één oogopslag de meest noodzakelijke informatie toont. Op basis van de uitkomsten en eerdere studies naar labelontwerpen binnen een toeristische context zijn er drie labels ontworpen, gebaseerd op het voor Nederlandse consumenten bekende EU energielabel (voor auto’s, witgoed, et cetera). Consumenten hadden een lichte voorkeur voor het simpelste label, met minimale uitleg (zie afbeelding).

Netwerk en erkenning

De kennisuitwisseling binnen CARMATOP was geen eenrichtingsverkeer. Er is bij de ontwikkeling van de calculator intensief samengewerkt met een groeiend aantal touroperators. Dit om tot een geaccepteerd tool te komen, met in de praktijk gebruikte parameters. Een enkele keer zijn daarbij compromissen tussen praktijkwensen en wetenschappelijke nauwkeurigheid gesloten, maar over de breedte genomen is voor zoveel mogelijk detail qua data invoer en nauwkeurigheid van de carbon footprint berekening gekozen. Deze processen maakten CARMATOP een tijdsintensief project. Om het project zo breed mogelijk toepasbaar te maken is bookdifferent ingestapt, waardoor de link met accommodaties kon worden gemaakt, en heeft TUI Nederland als niet MKB meegekeken en -gedacht. Die brede betrokkenheid vanuit de branche en het innovatieve karakter van het project werd tijdens de jaarlijkse Vakantiebeurs in Utrecht in januari 2015 beloond: CARMATOP won de Groene Veer – de Nederlandse branche award voor meest innovatieve, groene initiatief. Betrokkenheid was ook te merken tijdens de Groeneveld Conferentie 2015 – de jaarlijkse duurzaam toerisme conferentie in Nederland – die als slotconferentie voor CARMATOP werd gebruikt. Deze conferentie werd mede georganiseerd door MVO Nederland, waaronder het MVO Netwerk Toerisme valt, waardoor in een vroeg stadium veel in duurzamer toerisme geïnteresseerde bedrijven zijn bereikt. Het Carmacal tool werd hier gepresenteerd aan het (vak)publiek, en werd met enthousiasme getest en ontvangen. Het project leidde al tot vele artikelen in de vakmedia. Erkenning is er ook in het buitenland. Er is belangstelling vanuit UNEP en de EU, en branche organisaties in diverse landen zijn geïnteresseerd.

Vervolg

Carmacal is inmiddels voor bedrijven te koop via de door ANVR opgerichte Stichting Carbon Management Travel & Tourism. Diverse touroperators hebben al een licentie voor een jaar gebruik van Carmacal aangeschaft. Ook is er, onder meer met medewerking van CELTH, financiering geregeld voor het verder verfijnen, updaten en onderhouden van de calculator. De trainingsmodule carbon management wordt vanaf 2016 door ANVR uitgezet onder haar leden (zie ook Kisjes, 2015), en de Engelstalige variant zal via Travelife online de wereld rondgaan.

ANVR heeft in het voorjaar van 2015 een werkgroep ‘labelling carbon footprint’ opgezet, om de resultaten uit de vooronderzoeken uit te bouwen tot een labelsysteem voor pakketreizen en dit breed toe te passen. ANVR, NHTV en diverse touroperators (grotendeels uit het CARMATOP netwerk) nemen hier aan deel. De wens is om in 2015/2016 tot een label te komen. Ook tijdens dit proces zullen compromissen tussen nodig zijn.

Sinds begin 2015 is bookdifferent al een stap verder gegaan en laat voor al haar accommodaties de door het binnen CARMATOP ontwikkelde rekenmodel berekende CO₂ voetafdruk zien. Klanten kunnen nu accommodaties behalve op ecolabel ook op carbon footprint ranken (zie afbeelding). Een situatie die binnen het toerisme dankzij de opkomst van online boeken en vergelijkingssites onontkoombaar is, en misschien een voorbode voor het label voor pakketreizen.

Conclusie

Natuurlijk staan we pas aan het begin van actief carbon management binnen de branche en zullen er nog hobbels te nemen zijn, mede door de zich veranderende markt en aanvankelijke scepsis tegenover bepaalde maatregelen. Maar de voortdurende, brede ondersteuning en in gang gezette processen zullen moeilijk te stoppen zijn.

Het bedrijfsleven profiteert van CARMATOP, omdat het project een professioneel bruikbaar tool heeft opgeleverd, dat inmiddels via de ANVR op de markt is gezet en samen met een ondersteunende training de sector daadwerkelijk helpt haar carbon footprint te verminderen. Dit biedt haar winst op strategisch (minder afhankelijk van producten met hoge broeikasgas emissies), economisch (kostenbesparing door energiebesparing) en commercieel (innovatie van het product-portfolio) gebied. Bovendien staan deelnemers positief ("groen”) in de schijnwerpers. Het Carmacal tool is uniek in de wereld en door de uitvoering van CARMATOP loopt Nederland internationaal voorop.

Het onderwijs profiteert doordat carbon management een onderwerp is dat in steeds meer onderwijsmodules wordt meegenomen gezien de grote relevantie van de uitstoot van CO₂ binnen de milieugevolgen van toerisme. Al tijdens het project namen meer dan 450 studenten van NHTV en HZ kennis van CARMATOP, waarvan zo’n 35 actief aan het project bijdroegen middels projecten, stages en scripties. Carmacal leent zich bij uitstek voor docenten om workshops mee te organiseren en voor individuele studenten om projecten mee te doen. Ook zal Carmacal verdere stageplekken en afstudeermogelijkheden opleveren, omdat bedrijven graag ondersteuning hebben bij het invoeren van reizen en het doen van analyses met de resultaten. De ontstane kennisuitwisseling tussen NHTV, HZ en de branche lijkt in velerlei opzicht zeer duurzaam te zijn.

Uiteindelijk is het project zeer relevant voor milieu en maatschappij, omdat het concrete methodes en tools heeft opgeleverd voor de toeristische sector om de trend naar een alsmaar toenemende bijdrage aan klimaatverandering te keren.

Projectdeelnemers

SNP Natuurreizen, Askja Reizen, Pin High Golftravel, Avontuur.nu (Koning Aap/Shoestring), Fox Vakanties, Labrys Reizen, Pharos Reizen, Sawadee Reizen, Terra Travel, Thika Travel, Treinreiswinkel, 360°, bookdifferent, ITG Groep, Prinos Reizen, Travelhome, TUI Nederland, Algemene Nederlandse Vereniging van Reisondernemingen (ANVR), NHTV Centre for Sustainable Tourism and Transport, HZ University of Applied Sciences, Climate Neutral Group, Europees Centrum voor Eco en Agro Toerisme (ECEAT), ibuildings

Informatie

• CARMATOP homepage: http://www.cstt.nl/Projects/CARMATOP/17
• CARMATOP disseminatie: http://www.cstt.nl/CARMATOP-publications-press
• Calculator (Carmacal) beschrijving: http://www.cstt.nl/carmacal
• Carmacal Service Desk en informatie over deelname: carmatop@climateneutralgroup.com

Auteurs

Eke Eijgelaar, Onderzoeker duurzaam toerisme en transport, Centre for Sustainable Tourism and Transport, NHTV internationaal hoger onderwijs Breda, 076-5332575, eijgelaar.e@nhtv.nl

Paul Peeters, Lector duurzaam toerisme en transport, Centre for Sustainable Tourism and Transport, NHTV internationaal hoger onderwijs Breda, 0318-692390, peeters.p@nhtv.nl