Per Espen Stoknes presenteert vijf oplossingen in de strijd tegen klimaatverandering

Eind maart was de Noorse klimaatwetenschapper Per Espen Stoknes in Nederland. Hij is de auteur van het baanbrekende boek Why our brains ignore climate change en kwam bij de NHTV in Breda uitleggen hoe we het gedrag van mensen kunnen beïnvloeden richting meer klimaatverantwoordelijk gedrag.

Stoknes onderscheidt vijf zogenaamde defences waarmee hij verklaart waarom we er tot op heden niet in slagen om meer klimaatverantwoordelijk gedrag te stimuleren. Gelukkig had hij ook vijf solutions mee naar Breda genomen waarmee we direct aan de slag kunnen. Een verhelderend college voor een kleine groep belangstellenden waar wij verslag van mochten doen.

Er zijn genoeg rapporten geschreven

Volgens Stoknes hebben we genoeg rapporten over klimaatverandering geschreven en zullen we veel meer op een gedragswijziging moeten aansturen. Daarvoor moet het hele communicatiebeleid rond het debat op de schop. Basisprobleem waar klimaatwetenschappers mee te maken hebben, is dat mensen van nature egoïstisch en kortzichtig zijn, erg aan status hechten, veel kopiëren en is ontkennen veel gemakkelijker dan het probleem aan te pakken. Als je puur de economische component beschouwt, is volgens Stoknes het probleem eenvoudig op te lossen: "Maak vervuilend gedrag veel duurder en gebruik het geld dat daarmee vrij komt voor duurzame oplossingen.” Helaas werkt dat in deze wereld niet zo eenvoudig en zijn we aangewezen op een gedragsverandering en die komt maar langzaam op gang.

We slagen er steeds minder in de alarmerende boodschap over te brengen

Stoknes was ook kritisch op de klimaatwetenschappers zelf: "We slagen er als klimaatwetenschappers niet in om de urgentie van de boodschap over te brengen.” In Noorwegen doen ze al vele jaren onderzoek naar de bezorgdheid van mensen over klimaatverandering en ondanks de gestegen kennis over klimaatverandering zijn mensen steeds minder verontrust. Ook in andere landen zien wetenschappers dezelfde onbezorgdheid. Vooral in Afrika en Latijns-Amerika zijn ze bezorgd om klimaatverandering en dat zijn nu juist landen die weinig bijdragen aan klimaatverandering. Landen in de ontwikkelde wereld, die veel bijdragen aan klimaatverandering, maken zich veel drukker om de financiële instabiliteit en islamitische extremisten.

Klimaatontkenners hebben de wind in de zeilen

Volgens Espen is de lobby van klimaatontkenners uitermate succesvol. Zo is meer dan 99% van de wetenschappelijke wereld overtuigd van de desastreuze gevolgen van klimaatverandering maar denkt de gemiddelde wereldburger in toenemende mate dat de wetenschappelijke discussie nog volop aan de gang is.

Waarom handelen mensen niet?

Espen presenteerde in Breda zijn vijf Defenses waarmee hij uitlegt waarom mensen zich niet verantwoordelijker ten opzichte van klimaatverandering gedragen. Deze Defences bieden ruim voldoende handvatten om tot werkbare Solutions te komen.

1 Afstand

De eerste Defence is afstand. De gevolgen van de klimaatverandering zijn gewoon een ver van ons bedshow. De ijskap die smelt, gletsjers die verdwijnen en abstracte getallen laten ons hart niet sneller kloppen. We denken dat we als gevolg van de klimaatverandering weinig persoonlijk risico lopen, daarmee ervaren we het niet als een urgent probleem en staat het laag op ons prioriteitenlijstje. Espen onderscheidt binnen de Defence afstand vier belangrijke factoren:

Tijd: Mensen maken overwegend beslissingen voor de korte termijn en niet voor de 21ste eeuw.

Plaats: De gevolgen van de klimaatverandering vinden nu vooral plaats op ver weggelegen locaties en juist niet bij de grote vervuilers.

Sociaal: We kunnen ons niet met de huidige slachtoffers van de klimaatverandering identificeren, het is ver weg en zijn vaak mensen uit een andere cultuur en sociale klasse.

Verantwoordelijkheid: Klimaatverandering wordt vooral gezien als een verantwoordelijkheid van anderen.

2 Noodlot

De boodschap van de klimaatwetenschappers is volgens Stoknes eenvoudig: "We gaan naar de hel als we zo doorgaan...” Dat lijkt een effectieve strategie maar werkt juist averechts. We hebben om de urgentie van het probleem onder de aandacht te brengen veel te veel doomscrenario's over de mensen uitgestort waardoor ze er gewent aan zijn geraakt. Daarmee komt de boodschap helemaal niet meer aan.

3 Dissonant

Er is een enorm verschil tussen wat we weten en wat we doen. Ondanks het feit dat we met ons gedrag de aarde aan het vernietigen zijn, vliegen we en rijden we gewoon door. Dat komt volgens Stoknes omdat we ons gedrag goedpraten en een hekel hebben aan de boodschap terwijl we dat echt wel weten. Daarbij komt nog eens dat we graag de misleidende campagnes, met als centrale boodschap dat het allemaal wel meevalt, graag willen geloven.

4 Ontkenning

Het is een vervelende boodschap maar mensen hebben ontkenning nodig om verder te kunnen leven. Leven met het feit dat je de aarde aan het vernietigen bent, is onverteerbaar en daarom ontkennen we het liever. Dat heeft tot gevolg dat het geen populair gespreksonderwerp is. Volgens Stoknes is er een ongeschreven sociale wet dat we niet te veel over klimaatverandering praten.

5 Identiteit

Stoknes betoogde dat de klimaatwetenschappers in feite onze manier van leven aanvallen en daarmee rechtstreeks onze identiteit: "Er is geen grens aan de bescherming van onze levensstijl. We redeneren feiten weg om onze identiteit te beschermen”, stelde Stoknes die met interessant Amerikaans onderzoek aantoonde dat zelfs hoog opgeleide academici denken dat de klimaatverandering het gevolg is van een natuurlijke cyclus van het klimaat. Omdat de klimaatwetenschappers onze stijl van leven aanvallen wordt het debat bovendien al snel emotioneel.

Wat kunnen we wel doen?

Stoknes had gelukkig ook vijf Solutions mee naar Breda genomen waarmee we deze vijf Defences kunnen passeren. Daarvoor had hij een New Climate Cummunication Toolbox ontwikkeld. In deze toolbox de vijf Solutions.

1 Sociaal

We moeten de ijskap, gletsjers en ijsberen vergeten en klimaatverandering sociaal en lokaal maken. Maak daarbij gebruik van normen en waarden, lokale kwesties en zet vooral social media in. Stokes bepleitte dat we vooral van het kudde- en kopieergedrag van mensen gebruik moeten maken. "Zonnepanelen zijn besmettelijk”, hield hij de aanwezigen voor. "Is het u ook niet opgevallen dat in een wijk snel meer zonnepanelen verschijnen als de eerste panelen zijn geplaatst?” Ook hier speelt status weer een belangrijke rol want we willen allemaal laten zien dat we iets aan verminderd gebruik van fossiele brandstoffen doen. "Mensen willen niet alleen energie besparen, maar het moet vooral erkend worden dat ze energie besparen.” Het gebruik van sociale netwerken is daarbij essentieel want we zijn nu eenmaal kuddedieren. Rolmodellen kunnen daarbij uitstekend als boodschappers optreden. Volgens Stoknes moeten klimaatwetenschappers uit dit debat wegblijven want mensen verwachten juist van hen zulke boodschappen. Omdat mensen kuddedieren zijn moeten we niet vragen om milieuvriendelijk gedrag maar de sociale norm zetten. Een bekend voorbeeld zijn de handdoeken in hotelkamers. Een boodschap 'Gebruik je handdoek meerdere malen en help het milieu' is veel minder effectief als de boodschap '73% van de gebruikers van deze hotelkamer heeft zijn handdoek hergebruikt'. Dan zet je een duidelijke norm.

2 Simpel

Oplossingen zijn in de optiek van Stoknes vaak verrassend simpel. Gebruik in een restaurant kleinere borden en je gooit direct minder eten weg. Zet de printer standaard op dubbelzijdig printen en je bespaart 15% aan papier. En als je klimaatcompensatie voor vliegen echt van de grond wilt krijgen, moet je de compensiatie-optie standaard aanzetten en niet alleen jouw vlucht compenseren maar vier maal je vlucht.

3 Ondersteun

Praat in het klimaatdebat vooral niet over de kosten. "Dat voedt de misvatting dat klimaatverandering vooral veel geld kost.” Probeer juist andere triggers te vinden. Zo gaat zorgen voor een beter klimaat vaak hand in hand met een betere gezondheid doordat de luchtkwaliteit verbetert en we minder rood vlees eten. Zoek ook naar aansprekende voorbeelden en denk vooral in kansen. Tesla had natuurlijk een lelijke grijze battery pack voor in huis kunnen maken maar het is mooi ontworpen en dat wil iedereen wel aan de muur hebben. Stoknes liep over van goede voorbeelden waarbij de solar road wel de mooiste was. Door in een solar road smart technologie in te bouwen wordt deze veiliger met bijvoorbeeld oplichtende zebrapaden als zich voetgangers aandienen. In de winter hoeft niet meer te worden gestrooid vanwege de warmteontwikkeling van lampen dat kan worden gedimd als er geen verkeer is. Een dergelijke smart road lijkt onbetaalbaar maar als alle huizen aan de weg meebetalen, komt het een stuk dichterbij. Het gaat volgens Stoknes om een positieve framing van het debat.

4 Verhaal

We hebben als klimaatwetenschappers alleen het verhaal van hel en verdoemenis maar we moeten een droom voor een betere wereld uitdragen. Martin Luther King zei niet voor niets 'I have a dream', als hij had gezegd 'You will be shot by the police' wat veel realistische was, waren we hem al lang vergeten. Onze boodschap moet worden 'Groene groei is slim' en 'We geven mensen een beter leven'. Daarbij komt dat er steeds meer bewijs komt dat groene groei winstgevend is en voortgaan op de huidige voet juist duurder. "Het stenen tijdperk eindigde niet omdat we geen stenen meer hadden”, zei Stoknes die gelijk de parallel met de huidige tijd doortrok: "De dominantie van olie verdween niet omdat er geen olie meer was.” Door deze transformatie gaat onze kwaliteit van leven omhoog en de ecologische voetafdruk tegelijkertijd omlaag.

5 Signalen

Vijfde en laatste oplossing zit in het signaleren van milieuonvriendelijk gedrag. "Waarom staat er naast onze bankrekening in geld geen overzicht naar de milieubelasting op basis van je uitgaven”, vroeg Stoknes zich af.

Samenvatting

Aan het eind van zijn betoog vatte Stoknes zijn ideeën in drie punten samen:

• Rationele feiten zijn onvoldoende om blijvende betrokkenheid bij klimaatverandering te creëren.
• Mensen zullen alleen voor de lange termijn gaan als we inspelen op sociale normen, een ondersteunend kader bieden, simpele acties bedenken, goede verhalen vertellen en gedrag op individueel niveau signaleren.
• Individuele acties lossen het klimaatprobleem niet op maar bouwen bottom-up aan een structurele verandering.

Stop dus met praten over klimaatverandering en ga op kleine schaal lokaal aan de slag.