Vervolgrapport overtoerisme gepresenteerd
Praktijkvoorbeelden laten zien wat wel en niet werkt
Tijdens ’s werelds grootste toerismebeurs, ITB Berlijn, presenteerde CELTH het tweede deel (Volume II) van het UNWTO Handbook ‘Understanding and Managing Urban Tourism Growth beyond Perceptions’. Daarin wordt aan de hand van praktijkcases nagegaan wat wel en niet werkt bij het omgaan met en het tegengaan van massatoerisme.
Het eerste deel (Volume I) werd door de onderzoekers Ko Koens (Breda University of Applied Sciences) en Albert Postma (NHL Stenden) gepresenteerd tijdens de zevende United Nations World Tourism Organisation Global Summit on Urban Tourism, die van 16 tot en met 19 september 2018 in Seoul, Zuid-Korea, plaatsvond. Het eerste deel beschrijft de resultaten van onderzoek naar hoe toerisme in stedelijke bestemmingen beter gestuurd kan worden, ten voordele van zowel de toeristen als de plaatselijke bewoners. In het eerste deel worden 11 strategieën en 68 maatregelen voorgesteld die bij kunnen dragen aan het doorgronden en beheersen van de groei van bezoekersaantallen.Ko Koens, associate professor aan de Breda University of Applied Sciences (BUas), legt uit wat het voornaamste verschil is tussen het eerste en het tweede deel: "Het eerste deel schetste een algemeen beeld van mogelijke oplossingsrichtingen. Daarnaast bevatte het een enquête onder bewoners en interviews met belanghebbenden.
Het leidde tot 11 strategieën om om te gaan met overtoerisme (zie kader), maar ook tot de conclusie dat er geen ‘one size fits all’-benadering mogelijk was en dat er gekeken moest worden naar de lokale context. Daarom hebben we in het tweede deel gekeken naar wat er gedaan werd in een specifieke context en welke maatregelen wel en niet werkten. We hebben kortom in het tweede deel de stap naar de praktijk gezet.”Het rapport kijkt naar negentien steden in Europa, Azië en Amerika. Albert Postma, lector bij ETFI, NHL Stenden, licht de criteria toe waarop werd geselecteerd: "We wilden in overleg met UNWTO een aantal steden binnen en buiten Europa die in meerdere of mindere mate bekend staan om hun problemen met overtoerisme zoals Amsterdam, Barcelona en Venetië, Kaapstad, New York en Macau, naast enkele kleinere steden zoals Gent en Cambridge. Daarbij geldt echter: regeren is vooruitzien. Want de groei van het toerisme naar steden blijft voortduren.”
De 11 strategieën: 1. Spreiden van bezoekers in en rondom de stad 2. Verdelen van de bezoekersdruk op basis van tijd 3. Stimuleren van nieuwe reisroutes en attracties voor bezoekers 4. Herzien en aanpassen van de regulering 5. Stimuleren van bezoekerssegmentatie 6. Ervoor zorgen dat lokale gemeenschappen voordeel hebben van toerisme 7. Zorgen voor stadsbelevingen waarvan zowel bewoners als bezoekers profiteren 8. Verbeteren van de infrastructuur en de faciliteiten van de stad 9. Communiceren met en betrekken van lokale stakeholders 10. Communiceren met en betrekken van bezoekers 11. Treffen van maatregelen om te monitoren en respons te meten |
Authentieke gevoel
Ook in het tweede deel komt volgens Bernadett Papp, onderzoeker bij ETFI, NHL Stenden, duidelijk naar voren dat het van de context afhangt of bepaalde strategieën wel of niet werken. Wel blijkt strategie 1 – het verspreiden van bezoekers over de (openbare) ruimte – het populairste. "Je ziet dat die strategie vaak wordt toegepast. Wat ik zelf interessant vind is dat ook strategie 8 – het verbeteren van de infrastructuur en de faciliteiten van de stad – vaak en met succes wordt toegepast. In Volume I zagen we al dat die strategie heel effectief is. Tegelijkertijd weten we echter ook dat die strategie vaak lastig te implementeren is omdat je te maken hebt met verschillende partijen.”Maar hoe zorg je ervoor dat bezoekers zich verspreiden over de (openbare) ruimte? Volgens Koens komt uit Volume II naar voren dat marketing en communicatie daarin erg effectief kan zijn. "Je gaat dan onderzoeken wat bezoekers willen en hoe je ze kunt verleiden om bepaalde, andere, keuzes te maken. Daarbij wordt vaak ingezet op het ‘authentieke gevoel’ dat bezoekers vaak graag bij een stad willen hebben.”In bepaalde steden wordt nog een andere, dwingende, maatregel toegepast: daar wordt het lastiger gemaakt voor bepaalde voertuigen om op bepaalde plekken te parkeren. "Je wordt dan dus gedwongen een andere kant uit te gaan. In deze maatregel komen strategie 1 (verspreiden) en 8 (infrastructuur) eigenlijk samen.”
Koens noemt het voorbeeld van Cambridge. "Daar hebben ze een nieuw merk gelanceerd, ‘Cambridge, Take your time’, waarbij de nadruk wordt gelegd op het rustig aan struinen door een stad zodat je meer geniet van een lokale omgeving. Het is ook een brand die aansluit op de beweging van ‘slow tourism’.”
Ook Luzern heeft een eigen aanpak: "Daar hebben ze speciale package deals gemaakt voor liefhebbers van natuur of van luxury. Je krijgt als bezoeker dan een reiservaring op maat, maar natuurlijk is het stiekem ook een manier om mensen te spreiden. Je stuurt ze namelijk naar plekken die voor de algemene doelgroep niet interessant zijn, maar voor de specifieke doelgroep van de package deal wel. Het mes snijdt aan twee kanten: de bezoeker heeft een betere ervaring en tegelijkertijd is hij weg bij de standaard toeristische attracties in de stad. Het mooie is ook dat dit een aanpak is die kopieerbaar is voor andere steden.”
Daarbij blijft het lastig om als lokale overheid een helicopterview te hebben over de kant waar het (over)toerisme naartoe gaat, terwijl juist dat wel nodig is om te weten welke strategieën je wanneer waar moet toepassen. "Je moet op zoek gaan naar de juiste indicatoren om de drukte te meten en dat is lastig. Je hebt het dan over strategie 11, het treffen van maatregelen om te monitoren en respons te meten. Dat klinkt in theorie heel eenvoudig, maar blijkt in de praktijk uiterst lastig.”
Voorsorteren op voorkomen overtoerisme
Volume II werd op de ITB in Berlijn breed gecommuniceerd. Postma maakte deel uit van een keynote panel dat de problematiek van overtoerisme onder de loep nam en Koens presenteerde de uitkomsten van het tweedelige onderzoek. Deze uitkomsten werden enthousiast ontvangen. "Met name door de praktische insteek – kijken in de praktijk wat wel en niet werkt – was er veel waardering en interesse. Bovendien kunnen met dit rapport in de hand steden contact met elkaar zoeken om zo van elkaar te leren. Tegelijkertijd is het veel te vroeg om te zeggen dat steden dankzij het rapport nu grip krijgen op het managen van overtoerisme. Wat wel van belang is, is dat overtoerisme nu als probleem onderkend wordt. En ik denk dat de rapporten vooral waardevol zijn voor steden die nu nog geen last hebben van overtoerisme. Ze bieden namelijk handvaten om voor te sorteren op het voorkomen van overtoerisme.”
Soms kunnen echter zelfs de 11 strategieën nog niet afdoende zijn en moeten steden die echt veel overlast van toeristen ervaren overwegen om over te gaan tot draconische maatregelen zoals het afsluiten van de binnenstad, het toegang vragen voor de openbare ruimte en het terugdringen van het aantal Airbnb’s. "Je ziet dat Amsterdam actief inzet op dat laatste punt. Tegelijkertijd heeft de praktijk echter ook geleerd dat zulke maatregelen vaak politiek erg gevoelig liggen. Het toegang vragen voor Park Güell in Barcelona is daar een mooi voorbeeld van.”
Negentien stedenDe negentien steden die zich in Volume II presenteren zijn Amsterdam, Antwerpen, Barcelona, Berlijn, Besalú, Cambridge, Dubrovnik, Edinburgh, Gent, Hangzhou, Londen, Luzern, Macao, New York, Lissabon, Seoul, Porto, Praag en Venetië |
Structuur van een stad
Of een stad de groei van het toerisme kan opvangen heeft erg te maken met de structuur van een stad. "Steden als Parijs en Londen kunnen veel gemakkelijker een grote stroom toeristen opvangen dan Amsterdam.” Koens voorziet dat in de toekomst bepaalde binnenstedelijke gebieden steeds meer een puur toeristische functie zullen gaan hebben. "Je geeft het gebied dan als het ware over aan de toeristen – het wordt als het ware ‘pretpark binnenstad’ – zodat je elders in de stad meer leefbaarheid kunt hebben. Ik realiseer me overigens wel dat dat een grote stap is. Omdat je behoorlijk wat vraagt van de bewoners, maar ook omdat je er iets voor opgeeft dat er nu nog wel is en dat je eigenlijk niet wilt verliezen: de bijzondere dynamiek tussen verschillende groepen, bewoners en bezoekers. Vandaar dat het ‘opgeven’ van de binnenstad politiek en sociaal een hele moeilijke beslissing is.”Papp vindt het belangrijk dat overtoerisme en de te verwachten verdere groei sinds een aantal jaren als serieuze uitdagingen worden gezien. Tegelijkertijd waakt hij ervoor om het alleen als een probleem te zien. "Er zijn namelijk nog genoeg gebieden en steden waar er nog voldoende ruimte voor groei is. Wat wel zal blijven is het voortdurende spanningsveld tussen financiën – meer toeristen betekent meer inkomsten – en sociale en economische duurzaamheid. Daarbij is het te zwart-wit om te zeggen dat het bedrijfsleven voor het eerste staat en de overheid voor het tweede. Het omgekeerde komt namelijk ook voor.”
Volgende stap
Nu Volume II is verschenen zien de onderzoekers alweer een volgende stap: het bruikbaar maken van de strategieën en de praktijkvoorbeelden voor andere steden. "Een stap daarnaartoe kan het Smart City Hospitality (SCITHOS) concept zijn, een tool die we nu met CELTH aan het maken zijn. Het is een bordspel met digitale ondersteuning dat stakeholders kunnen gebruiken om holistisch na te denken over de toekomst van duurzaam stedelijk toerisme. Daarnaast zou je kunnen denken aan een soort ‘handboek’. En dat zouden we ook graag willen maken.”
Bronnen:
• Koens, K., Postma, A., & Papp, B. (2019). Management strategies for overtourism –from adaptation to system change. In H. Pechlaner, E. Innerhofer, & G. Erschbamer (Eds.), Overtourism, Tourism Management and Solutions. London: Routledge.
• Postma, A. (2019, March). Contribution to keynote panel ”Overtourism revisited: Best Demonstrated Practices instead of Business as Usual – in cooperation with UNWTO. ITB Destination Day 1, Berlin, 6 March 2019.
• Koens, K., Butler Halter, M., Torella, J., Udo, G., & Zejnilovic, L. (2019). Overtourism: Smart Control Via Digital Technologies. ITB Deep Dive Sessions 1 - In Cooperation with UNWTO & CELTH. Presented at the ITB Berlin, Berlin.UNWTO (2019, ed.). ‘Overtourism’? Understanding and managing urban tourism growth beyond perceptions. Volume 2: case studies. Madrid: UNWTO (downloadable from: https://www.e-unwto.org/doi/book/10.18111/9789284420629).
• Koens, K., Postma, A., Papp, B. (2018). "Is Overtourism overused? Understanding the Impact of Tourism in a City Context”. Sustainability, 10(12), 4384, doi:10.3390/su10124384 (downloadable from https://www.mdpi.com/2071-1050/10/12/4384/htm). Postma, A., Papp, B., & Koens, K. (2018). Visitor pressure and events in an urban setting: understanding and managing visitor pressure in seven European urban tourism destinations. Breda/Leeuwarden/Vlissingen: CELTH. (downloadable from www.etfi.eu).