De kracht van verhalen in vrije tijd en toerisme
"Ik ben de enige lector ter wereld die ooit in een kikker is omgetoverd.” Zo begon Moniek Hover van de Breda University haar presentatie over storytelling op de Vakdag Zet je Regio op de Kaart. "Is dat feit of fictie?”, vroeg ze de zaal. Het was een feit maar dan wel in een aflevering van het Klokhuis die in de Efteling werd opgenomen.
Een mooie introductie over storytelling en de kracht van verhalen die in de vrijetijdssector vanwege de emotionele lading heel goed werken. Hover gaf de aanwezigen een crash cursus storytelling met veel voorbeelden van storytelling-projecten die BUas heeft gedaan voor externe partijen. Het portfolio is rijk gevuld met het Markiezenhof in Bergen op Zoom, Hanzesteden, Storysperience van Gogh, sagen en legenden in Brabant, Zuiderwaterlinie, Crossroads en het huis van de kerstman in Finland.
Verhalen raken je in het hart
Verhalen zijn volgens Hover belangrijk om mensen emotioneel te betrekken en een boodschap over te brengen: "Verhalen raken je eerder in het hart en verhalen herinner je je beter dan feitelijke informatie.” Maar wat is precies een verhaal? Hover had een compacte definitie: "Een verhaal is een serie logisch/chronologisch met elkaar verbonden gebeurtenissen die veroorzaakt / beleefd worden door personages /personen.” Dat laatste aspect is in storytelling wel het voornaamste en wat een verhaal onderscheidt van het overbrengen van informatie: "Als je een verhaal maakt, heb je altijd een karakter nodig. Dat kan een mens of een robot zijn of een fantasiedier. Je hebt een karakter nodig dat kan handelen.” Deze definitie passen ze bij Breda University toe op zowel fictie als non-fictie want je kunt ook iets dat werkelijk is gebeurd, hervertellen volgens principes van storytelling, zonder dat je de waarheid geweld aandoet.”
Een goed verhaal is waarachtig
Een krachtig verhaal is in de optiek van Hoover altijd waarachtig. "Dat betekent niet dat het verhaal altijd waar moet zijn maar dat er altijd iets van waarheid inzit. Dat je als mens herkent en kan toepassen in je eigen leven, dat je begrijpt en voelt.” Hover gebruikte de boeken en films van Harry Potter als perfecte verduidelijking. "Iedereen weet dat heksen en tovenaars niet bestaan en dat er geen toverschool is. Toch zetten de acteurs hele sterke, goede en geloofwaardige karakters neer omdat ze gelaagd zijn. Harry is weliswaar heel moedig maar is ook jaloers en ongeduldig. Zo heeft elk karakter een scherp randje dat ze interessant en geloofwaardig maken. Want wij als mensen zijn ook niet allemaal perfect. En dat moet je terugzien in de karakters van je verhaal.”
Als je verhalen gaat vertellen, is het belangrijk om onderscheid te maken tussen een narrative, een feitelijke weergave van gebeurtenissen gericht op informatie en objectiviteit en een story dat een emotionele weergaven van gebeurtenissen is gericht op beleving en genereren van betekenis. Maar die betekenis hoeft er van Hover niet bovenop te liggen. "Want hoe meer je de betekenis van een verhaal openlaat, hoe meer mensen die zelf gaan invullen met hun eigen referentiekader. Daarmee wordt de betekenis veel dieper.”
Een goed voorbeeld van de kracht van stories is het drama dat de jonge voetballertjes in de Thaise grot overkwam. Op dat moment waren er veel grotere rampen in de wereld maar toch was dit het verhaal op de voorpagina’s. "Dat kwam omdat iedereen zich met een voetbalelftal of een coach die met voetballers op pad gaat kan identificeren. Het is een verhaal dat iedereen universeel aanspreekt.”
Een logische chain of events
In een goede story zijn alle gebeurtenissen in een verhaal met elkaar verbonden. Het is volgens Hover geen verhaal met steeds ‘en toen en toen en toen’. "Je moet toewerken naar een logische chain of events. Een mooi houvast geven de 22 regels van Pixar. De kunst is dat het logisch moet voelen wat er gebeurt, maar aan de andere kant moet het verrassend blijven. Je moet een empathie voelen met de personen in het verhaal. Je zou hem of haar ook kunnen zijn.”
Waarom vertellen we elkaar verhalen?
- vermaak, onderdompeling
- verbeeldingskracht stimuleren
- uitleggen, leren, waarschuwen
- emotioneel/symbolisch laden
- betekenis genereren
- verbindingen maken
Verhalen hebben ook een educatieve en waarschuwende functie: "Denk aan het sprookje van Roodkapje. Hele jonge kinderen kunnen heel makkelijk die boodschap decoderen. Let op als je er op je eentje op uit trekt, vertrouw dan niet iedereen en loop niet met vreemdelingen mee.”
Maar hoe maak je nu een goed verhaal? Daarvoor had Moniek een kernachtig model meegenomen met twee assen van spanning en tijd.
Becoming Vincent: Keuzes maken waar je welk verhaal vertelt
Hover had twee eigen voorbeelden meegenomen waar storytelling ook aanzette tot samenwerking. "Voor Van Gogh Brabant moesten we met storytelling drie van Gogh erfgoedlocaties in Noord-Brabant met elkaar verbinden. Complicerende factor was dat de meeste schilderijen van Van Gogh in Amsterdam en Otterlo hangen en niet in Brabant. We hebben toen het narratief concept ‘Becoming Vincent’ bedacht waarin we vertellen hoe het zover heeft kunnen komen dat hij een geniaal kunstenaar werd maar ook dat hij zijn oor afsneed en zelfmoord pleegde. We kunnen namelijk heel goed vertellen hoe Brabant hem heeft gevormd als mens en kunstenaar. Zo kun je in Brabant ervaren hoe het was om een replacement child te zijn in de familie. Dat was de opmaat naar zijn leven in Frankrijk; ‘Being Vincent’.”
In veel regio’s leeft de wens samen verhalen te willen vertellen. Maar dat gaat volgens Hover niet vanzelf, zeker niet alsin een regioveel, diverse partijen moeten samenwerken. "Je moet sturen op wie wat het beste kan vertellen, en vooral wat niet.Het bewaken van het overkoepelende narratief concept is heel erg belangrijk en je moet dan soms ook wel eens ingaan tegen de gebruikelijke aanpak van stakeholders.”
Crossroads Brabant: Merkgids om narratief concept te bewaken
Voorbeeld twee dat Hover naar de Vakdag had meegenomen was Crossroads Brabant waar ze de vijf grootste WO2-locaties van Brabant met storytellingtechnieken mochten verbinden. Dat is uiteindelijk het project Crossroads Brabant, lifechanging stories 40-45 geworden. "Het narratief concept is dat het altijd gaat over keerpunten, ontmoetingen, keuzes en dilemma’s van mensen in de Tweede Wereldoorlog.” Het is daarmee veel meer dan historische feiten opsommen. "We hebben hier de focus gelegd op levensveranderende gebeurtenissen van mensen”, vertelt een gepassioneerde Hover. "Wij focussen ons op dat ene kind dat moest vluchten of die ene soldaat die moest vechten. Dat betekent dat als je een verhaal wilt vertellen over Market Garden wij vertellen het verhaal vertellen van soldaat John Nasea Junior en boerendochter Berta Roefs bij wie in de koeienstal een noodhospitaal wordt ingericht. En Berta die geen Engels sprak, heeft zich altijd afgevraagd of die jongens de oorlog hebben overleefd. Als dan John Nasea Junior besluit zijn 90ste verjaardag te gaan vieren op de plek waar zijn leven gered is, leidt tot een ontmoeting waar antwoord komt op de vragen die ze al hun hele leven bezighoudt.”
In Brabant zijn tijdens 15 events persoonlijke oorlogsverhalen opgehaald:dat werden er meer dan 600 verhalen. "Daarvan zijn er 75 geselecteerd die aan de hand van storytelling workshops herschreven zijn. Dat heeft geresulteerd in een boek Brabant, Brug naar de vrijheid.” Dat boek was nog maar het begin en de basis voor een heel scala aan diensten en producten: "Zo zijn 11 verhalen in een Augmented Reality App vertaald naar versies van 1,5 minuut die op de locatie beleefd kunnen worden. Omroep Brabant heeft een aantal minidocumentaires gemaakt en er zijn kunstobjecten gemaakt zoals het dilemmadoolhof bij Bergen op Zoom en miniatuur Stilllevens waar een beslissend moment van een verhaal letterlijk is stilgezet.”
Bij een dergelijk omvangrijk project is een merkgids essentieel: "Wij hebben voor Crossroads een merkgids opgesteld waar de regels in staan die je moet hanteren om een verhaal voor Crossroads te maken. Want als je de historicus zijn aanpak laat volgen heb je een verhaal van 20 pagina’s met allemaal feitjes en als je een journalist zijn gang laat gaan dan vertelt hij in de eerste alinea wie, wat, waar, waarom, wanneer en dan heeft hij het hele verhaal al verteld.”
Leerpunten in storytelling
- Kies voor één etalageverhaal in plaats van ontelbare verhalen
- Storytelling versus historische details
- Mensen moeten zich verrijkt voelen door een verhaal
- Soms is de werkelijkheid ongeloofwaardiger dan fictie
- Zorg voor een doelgroepspecifieke beleving maar vergeet de universele beleving van mensen niet
- Samen verhalen vertellen, is keuzes durven maken
- Let op de balans tussen commerciële logica, route logica én verhaal logica
- Ondernemers moeten kansen voor elkaar creëren en elkaar iets gunnen
