Hopelijk liggen de rampjaren achter ons

De Top 50 dagattracties trokken in 2020 slechts 20 miljoen bezoeken. Dat is bijna 60% minder dan het recordjaar 2019. Door corona bleven de deuren van de Nederlandse attracties vorig jaar grotendeels gesloten. Dat had desastreuze gevolgen. Het omzetverlies als gevolg van wegblijvende bezoekers wordt geraamd op circa € 1 miljard. Met 2,9 miljoen bezoeken was De Efteling in 2020 wel weer Nederlands best bezochte dag attractie. Al trok het Noord-Brabantse park 2,4 miljoen bezoeken minder dan in 2019. De 24 aangesloten attractieparken, dierentuinen en musea van de Club van 11 zouden normaal gesproken een jaaromzet boeken van 690 miljoen euro. Afgelopen jaar zagen de bedrijven 350 miljoen euro aan omzet verloren gaan. Voor ruim 200 miljoen aan investeringen is geschrapt. Dave Storm, directeur van Attractiepark en Vakantiepark Slagharen startte op 2 september 2019 met zijn nieuwe baan. "Op dit moment kan ik zeggen dat ik meer ervaring opgedaan heb met het managen van een attractieprak dat gesloten is dan van een park dat open is”, zegt hij. "Het geeft aan in wat voor een aparte tijden wij nu leven in deze branche”.

Unieke situatie

De uitbraak van de coronapandemie zorgde in het voorjaar van 2020 voor een unieke situatie. Diverse attracties, zoals Burger’s Zoo gingen voor het eerst in hun historie dicht. De Keukenhof kon zelfs niet eens open en had geen enkele bezoeker in 2020 (in plaats van jaarlijks ruim 1,5 miljoen). De eerste lockdown dwong attractieparken en dierentuinen om snel te schakelen.

Er werd gekeken naar kostenreductie en maatregelen om de parken zo spoedig mogelijk weer te kunnen openen. In eerste instantie zochten de diverse directies elkaar ook op om binnen de gezamenlijke branche-organisaties (Club van 11, Gastvrij Nederland, De Nederlandse vereniging van Dierentuinen, HISWA-Recron en de Museumstichting) standaardprotocollen te ontwikkelen. Met deze protocollen en veel aanpassingen konden de parken weer open op 20 mei 2020. De grootste aanpassingen waren een kleinere capaciteit (van 30-50%) en het verplichte reserveren voor bezoek. Erik van Engelen, directeur van Wildlands Adventure Zoo Emmen hierover: "Het reserveren van een bezoek geeft ons wel de kans bezoekers beter te spreiden en inzicht in de hoeveelheid te verwachten bezoekers. Na de coronacrisis zouden wij reserveringen via de app graag behouden.”

Daarnaast werd er gekeken naar compensatie voor de geleden verliezen. Veel attracties probeerden gebruik te maken van de regelingen die er door de Nederlandse regering beschikbaar werden gesteld. De Efteling slaagde erin in de derde lockdown om een aantal van hun personeelsleden uit te besteden binnen zorgorganisaties, ze in te laten zetten als verkeersregelaars of zelfs organisaties als Natuurmonumenten te ondersteunen.

Extra subsidie of leningen

Met name dierentuinen hebben het zwaar in de lockdowns. Zij hebben te maken met grote vaste kosten, zoals de dagelijkse verzorging en voedsel van de dieren. Ondanks de extra steun van de landelijke overheid (39 miljoen) moeten veel parken toch extra lenen. Met name dierentuinen die als stichting functioneren hadden voor de coronacrisis al een nauwsluitende begroting. Zij werden financieel nog harder geraakt. Bijvoorbeeld Diergaarde Blijdorp. De gemeente Rotterdam maakte bekend Blijdorp te steunen met een lening van 10 miljoen euro. "Met deze steun wenden wij een faillissement af”, aldus directeur Erik Zevenbergen. Het is geen cadeautje, de herstructurering is als verplichting opgelegd, zegt Blijdorp. Die moet weer 3,75 miljoen euro opleveren, zodat de gemeente zeker weet dat het geld ooit terugkomt. Het gevolg is dat de directie van de dierentuin in het najaar van 2020 aankondigde dat mogelijk veertig arbeidsplaatsen verloren gaan. Inmiddels hebben tien mensen te horen gekregen dat ze hun baan verliezen. Harde besluiten maar wel noodzakelijk. Zevenbergen zegt hierover: "Iedere maand dat de dierentuin dicht is, kost 1,5 miljoen euro.”

Wildlands Adventure Zoo

Ook Wildlands, het nieuwste dierenpark van Nederland, ontving extra steun. Interim-directeur Erik van Engelen vertelt dat de coronacrisis voor deze nieuwe attractie extra zuur is. "Wildlands heeft zich, na een moeilijke start vijf jaar geleden, net voor de coronacrisis herpakt. We hebben de organisatie kleiner gemaakt, een herfinanciering geregeld, een duidelijker focus op het dierentuinproduct gelegd en aantrekkelijkere prijzen kunnen bieden. Alleen toen we net weer zwarte cijfers gingen schrijven kwam corona. 2020 had een winstgevend jaar moeten worden, maar door het virus werd die doelstelling niet gehaald. Het bezoekersaantal daalde van 930.000 in 2019 naar 558.000 in 2020. Door capaciteitsbeperkingen en drie sluitingen werd er zo'n 8 miljoen euro minder omgezet dan begroot.” De gemeente Emmen komt dierenpark Wildlands nu opnieuw financieel tegemoet. Het Drentse dierenpark ontvangt 1,2 miljoen euro van de gemeente om de klappen op te kunnen vangen. 881.000 euro van het bedrag is bedoeld voor het dekken van onvoorziene kosten. Verder is besloten om 295.000 euro aan huur kwijt te schelden.

Creatieve steun

Ook wordt het publiek om steun gevraagd met diverse publieksacties, zoals het adopteren van dieren. Een creatief voorbeeld hierbij is de ludieke adoptie-actie van Dierenpark Amersfoort. Timo van Boekel (alumnus van het Attractions & Theme Park Management programma bij BUas en nu marketeer bij Dierenpark Amersfoort) vertelt. "Begin van 2021 riep een collega tijdens een brainstorm gekscherend: ‘Waarom laten we mensen niet de parasolmieren adopteren, die hebben we genoeg!’ Nadat we toevoegingen hadden gedaan aan het idee, was het concept 'Adopteer een Mier' geboren en mocht ik als projectleider aan de slag. Twee weken geleden konden we het geheel live zetten en het was meteen een succes! Nu staat de teller op 2.500 geadopteerde mieren en zijn velen lid geworden van de Mierenclub. Leden van dit genootschap ontvangen ook een leuk, maar vooral educatief, Kriebelpakket. Daarin dagen we kinderen uit om bijvoorbeeld hun eigen insectenhotel te bouwen en zo de natuur in de eigen omgeving te ondersteunen.”

Nog meer lockdowns

In het najaar van 2020 werden de diverse dagattracties opnieuw geconfronteerd met een korte lockdown. Vanwege het feit dat deze periode in het laagseizoen van veel attracties viel, waren de gevolgen kleiner dan in de eerste lockdown. Toen echter de derde sluiting noodzakelijk bleek in december 2020 waren de gevolgen groot. Winteractiviteiten die gepland stonden zoals de Winter Efteling, China Light bij Ouwehands Dierenpark en de speciale kerstopening bij Attractie- en Vakantiepark Slagharen waren ineens niet meer mogelijk. Dave Storm, directeur van Slagharen vertelt: "Wij hadden al een compleet concept inclusief promotievideo's klaarliggen. Dit kon direct weer de kast in. Eigenlijk hoop ik het ook nooit meer nodig te hebben”. 

Uiteindelijk leek de eerste mogelijk openingsdatum voor de parken 11 mei 2021 maar deze datum werd al gauw niet reëel bestempeld. Een ‘harde dobber’ voor de parken gezien het feit dat men in die periode een belangrijk deel van het voorseizoen miste (Pasen, meivakantie en Hemelvaart).

Bezoekers willen wel

Kinderen en jongeren konden niet wachten tot de dierentuinen weer open mogen. De top 20 van favoriete attracties die 4 tot 18-jarigen het liefst weer willen bezoeken na de lockdown bestonden voor 40 procent uit dierentuinen. Dit blijkt uit onderzoek onder 3700 jonge respondenten door merkenonderzoeker Hendrik Beerda Brand Consultancy in opdracht van Libéma (eigenaar van Safaripark Beekse Bergen, Dierenrijk Europa, Zooparc Overloon en Aquazoo Friesland).
Apenheul, Safaripark Beekse Bergen en Blijdorp zijn de drie populairste dierenparken. Kinderen zien dierentuinen als een vriendelijk en gezellig uitstapje. In de wensenlijst van twintig favoriete uitstapjes waar ze straks weer naar toe willen staan acht dierenparken, goed voor 40 procent van het totaal. Attractieparken staan met 35 procent op plek twee. Leerzame attracties, zoals musea, staan op een derde plek met 15 procent. Binnenspeeltuinen sluiten de rij met 10 procent. 

Buitenlucht

"Voor kinderen en jongeren zijn dierentuinen fantastische plekken, waar ze dieren kunnen ontdekken en lekker in de buitenlucht kunnen spelen en genieten", vertelt Leentje Lips, divisiedirecteur bij Libéma. "Dierenparken hebben het karakter van een wandelpark, met een gereguleerde en gecontroleerde functie. Vorig jaar hebben we laten zien dat dierenparken ook zonder testbeleid een veilig en verantwoord dagje uit zijn, waar de coronaregels prima te handhaven zijn. Bij alle leeftijdscategorieën scoren de dierenparken hoog. Ook Wildlands, het Dolfinarium, Burgers' Zoo, Dierenpark Amersfoort en Ouwehands Dierenpark Rhenen staan in de top twintig. Andere favoriete uitstapjes zijn de Efteling, Monkeytown, het Spoorwegmuseum en Walibi.”

‘Testen Voor Toegang’

In het voorjaar van 2021 is er ook gekeken naar een opening met ‘Testen voor Toegang’. Deze trial liep naast de zogenaamde Fieldlab experimenten. Beide gevallen blijken de maatregelen en vereisten niet succesvol voor dagattracties. "De drempel wordt te hoog”, aldus Erik van Engelen van Wildlands. "Daarnaast hebben we in de zomer van 2020 bewezen met onze protocollen veilig te kunnen werken”. Ook onderzoek (uitgevoerd in opdracht van Libéma door Markteffect) toont aan dat consumenten geen heil zien in het testen voor toegang. Van de respondenten die aangaven bereid te zijn om zich te laten testen voor een dagje uit is de bereidheid voor outdoorlocaties een stuk kleiner.

Zo geeft bijna veertig procent van de bereidwilligen aan dit niet te zullen doen voor een bezoek aan een dierenpark. "Mensen hebben het idee dat outdoor doorstroomlocaties zoals dierentuinen gewoon veilig zijn en zien daarom het nut van testen veel minder in”, stelt Leentje Lips van Libéma. "En dat gevoel delen we: er is veel ruimte, het is in de buitenlucht en er is vorig jaar al aangetoond dat het gewoon goed geregeld is. We zijn er dan ook van overtuigd dat we vanaf 11 mei op een veilige manier weer open zouden kunnen zonder deze extra maatregel.” Als er voor de tests ook betaald moet worden, haken nog meer Nederlanders af: slechts een op de vijf Nederlanders is bereid om zich te laten testen én daarvoor te betalen voorafgaand aan een uitstapje. Als de kosten voor een test meer dan 5 euro worden, daalt die bereidheid nog verder: slechts 12 procent van de ondervraagden is dan nog bereid om een test te doen voor ze op stap kunnen gaan.

Ook abonnementhouders zijn volgens het onderzoek niet bereid om de extra moeite te doen van een sneltest voor een dagje uit. Tweederde van de respondenten geeft aan het abonnement niet te verlengen als er eerst een betaalde sneltest gedaan moet worden voor een bezoek. Hierdoor komt duurzaam bezoek aan dagattracties onder druk te staan, aldus Markteffect.

Uiteindelijk zijn de attracties op 19 mei weer open gegaan. Helaas was het Pinksterweekend nat en koud, maar het weerhield bezoekers er niet van om snel weer een bezoek te brengen.

Toekomst

Hoe kijken de diverse parken naar de toekomst? Dave Storm, van Slagharen. "We hopen op een snelle opening en daarna geen lockdowns meer. Naarmate de vaccinaties stijgen hopen we ook in capaciteit weer te kunnen groeien. Bij ons vakantiepark zien we de boekingen stijgen. De consument blijft meer in Nederland. Daar hopen we ook in de dagrecreatie van te kunnen profiteren”. Ook andere parken lijken op verblijfsrecreatie in te zetten. Beekse Bergen had al het Safariresort dat erg populair was. Attractiepark Toverland heeft voor de tweede maal haar pop-up camping geopend. En dezelfde concepten verschijnen deze zomer bij Billybird Hemelrijk en Burger’s Bush. Daarnaast proberen de parken in te zetten op meer uitgaven in de parken, door onder andere het aanbod van eten en drinken uit te breiden. Investeringen staan op een lager pitje. Maar toch zijn er vernieuwingen te verwachten. Bij de Efteling met de nieuwe speeltuin NEST! en de bakkerij. Ook komen er een vernieuwde wandelsafari met zwarte neushoorns bij Safaripark Beekse Bergen en een Zuid-Amerikaanse kas bij Zooparc Overloon.

Respons verwacht opnieuw zware verliezen in 2021

Voor 2021 verwacht het onderzoeksbureau Respons dat het herstel broos zal zijn. Volgens het Openingsplan dat het kabinet op 13 april bekend maakte, mochten de buiten dagattracties vanaf 11 mei weer mensen toelaten. Maar deze belofte kan al niet worden waargemaakt. De verwachting is dat de dagattracties pas verder in het jaar op de normale bezettingsgraad zullen uitkomen. 2021 wordt dus niet het hersteljaar waar de sector op had gehoopt en dat hard nodig is. Opnieuw moet rekening worden gehouden met verliezen van enkele honderden miljoenen euro’s. De omzetderving van de 50 grootste dagattracties in 2020 wordt door Respons geschat op ca € 1 miljard. Het echte herstel wordt pas verwacht in 2022.

Goof Lukken is senior lecturer Attractions & Theme Parks Management, Tourism and Leisure bij Breda University of Applied Sciences. Daarnaast is hij oprichter van Vrijetijdskennis.nl en betrokken bij ontwikkeling van twee nieuwe dagrecreatie-concepten in Nederland.