Wat betekent de oorlog in Oekraïne voor het internationaal en Nederlands toerisme?
Wat voor effect heeft de oorlog in Oekraïne op het internationaal toerisme? NBTC zocht het uit en trekt lering uit andere mondiale crises.
De afgelopen jaren hebben diverse gebeurtenissen een (grote) impact gehad op het internationale reisgedrag. Denk hierbij aan terroristische aanslagen (zoals 9/11 en in Brussel), oorlogen (Irakoorlog), de wereldwijde financiële crisis en epidemieën zoals SARS en corona. En nu kunnen we de oorlog in Oekraïne aan dat lijstje toevoegen. Toch zijn Internationale aankomsten zijn in de laatste decennia sterk gegroeid, ondanks de dalingen die dit soort gebeurtenissen met zich meebrengen.
Volgens de UNWTO laat dit zien hoe sterk de sector is en hoeveel herstelvermogen het heeft. De dalingen na grote internationale gebeurtenissen werden altijd gevolgd door sterk en snel herstel in de jaren erna.
Figuur 1: Ontwikkeling internationaal toerisme
Ook het Nederlands inkomend toerisme is de afgelopen decennia ondanks grote gebeurtenissen sterk gegroeid. Zelfs sterker dan het wereldgemiddelde.
Figuur 2 Ontwikkeling inkomend toerisme naar Nederland
Aanslagen 9/11
Omdat Nederland relatief veel toeristen uit de Verenigde Staten ontving werd ons land relatief hard getroffen door de aanslagen van 9/11. Inkomend toerisme in Nederland daalde in 2001 met 5%, wat een grotere afname was dan de gemiddelde daling in Europa. In 2002 liet het toerisme weer herstel zien, maar mede door latere gebeurtenissen in 2003 (oorlog in Irak en SARS) duurt het nog tot 2005 tot internationaal toerisme weer op hetzelfde niveau is als in 2000.
SARS
Het jaar 2003 was door de SARS-uitbraak in Azië een moeilijk jaar voor het toerisme dat werd versterkt door de uitbraak van de Irak-oorlog en een zwakke economie. Nederland registreert in 2003 4% minder internationale gasten. Vanuit Azië is deze daling een stuk sterker: -15%. Vanuit Amerika -9% en vanuit Europa -2%. Het toerisme herstelde weer snel na de SARS-uitbraak. De lokale impact in Azië was het grootst, maar ook in dit continent ging het herstel rap. In 2004 groeide het toerisme in Azië weer met 28%. Er moet wel rekening worden gehouden met de goede economische conditie in deze tijdsperiode. Het inkomend toerisme naar Nederland herstelde ook snel. In 2004 was het aantal buitenlandse gasten weer hoger dan in het jaar voor de SARS-uitbraak. Ook de impact op de Europese internationale luchtvaart was na de SARS-uitbraak tijdelijk.
Financiele crisis
Vanaf de tweede helft van 2008 laten internationale aankomsten een daling zien als gevolg van de economische crisis. Toch sluit het jaar nog af met een lichte groei van 2%. Dit slaat in 2009 echter om. In dit jaar daalt het toerisme wereldwijd met 4% naar circa. 880 miljoen internationale aankomsten. In Europa is deze daling zelfs 6%. Door de economische crisis keldert de bezettingsgraad in 2008 en 2009 flink (van 70% in 2007 naar 60% in 2009). Vanaf 2010 is er weer een stijgende lijn zichtbaar, maar het duurt nog tot 2015 voordat de bezettingsgraad weer ongeveer op hetzelfde niveau is als in 2007. In 2010 herstelt de toeristische sector van de financiële crisis. In een rap tempo stijgt het toerisme wereldwijd tot 952 miljoen aankomsten, 2,5% meer dan in 2008 en hoger dan ooit tevoren. In 2012 zijn er voor het eerst meer dan 1 miljard internationale aankomsten. Het toerisme heeft na de financiële crisis keihard teruggeslagen. Ook in Nederland zien we vanaf 2010 recordjaar naar recordjaar.
Oorlog Oekraïne
Wat leren we van voorgaande crisis voor wat betreft het effect van de oorlog in Oekraïne op het toerisme in en naar Nederland? Zoals we gezien hebben bij eerdere oorlogen is het effect ervan op toerisme allereerst lokaal/ regionaal voelbaar. Omdat in de bezoekmix aan Nederland Russen en Oekraïners slechts een fractie (1,4%) uitmaken is het directe effect voor toeristische Nederland gering.
Maar moeten we niet onderschatten wat de effecten van de oorlog zijn op bijvoorbeeld de ontwikkeling van vliegprijzen en gasprijzen. De kosten voor reizen zullen hierdoor naar verwachting ook gaan stijgen en consumenten houden door de stijgende kosten van levensonderhoud minder geld over voor vakanties en vrije tijd. Vanuit andere continenten zou de reisbereidheid naar Europa kunnen gaan afnemen door deze situatie. Zo laat reissentiment onderzoek uit maart 2022 zien dat Amerikanen door de oorlog niet alleen de directe regio mijden, maar eventuele vakantieplannen naar Europa ook nog even uitstellen tot de situatie meer tot rust is gekomen.
Uit eerdere situaties weten we dat het effect van een oorlog op reisgedrag veelal lokaal is en dat het herstel na afloopt van de oorlog relatief snel weer plaatsvindt. In dit geval is het echter niet alleen de vraag hoe lang de oorlog nog aanhoudt, maar ook hoe groot de economische effecten ervan zullen zijn.
Reacties in voor Nederland belangrijke herkomstlanden
De Market & Insight Managers van NBTC volgen in de voor Nederland belangrijke herkomstlanden de situatie op de voet. Wat zien zij?
Vooralsnog lijken Duitsers hun auto als vakantievervoermiddel nog niet te willen opgeven. Na twee jaar coronacrisis willen veel Duitsers dit jaar weer op reis. De Middellandse Zee is als bestemming erg populair. Ook de VS en Canada staan hoog op het lijstje. Nederland kan als veilig land van de huidige crisis profiteren, als Duitsers besluiten om toch over te stappen op korte(re) vakanties dichter bij huis.
Wat de impact van de energiecrisis en de oorlog in Oekraïne op de reisintenties van de Belgen zal zijn, is nog niet bekend. Voor de inval was 80% van de Belgen van plan om het komende jaar op reis te gaan. Uiteraard zal de gestegen brandstofprijs zijn uitwerking op autovakanties hebben. Hiervan kunnen bestemmingen als Frankrijk, België maar ook Duitsland en Nederland profiteren. Nu Oost-Europa geen populaire reisbestemming is voor Fransen kiezen Fransen deze zomer wellicht voor veiligere, bestemmingen die dichterbij zijn, zoals Nederland.
Met twee jaar corona achter de rug staan de Fransen te popelen om te reizen en dat zullen ze zeker doen. Voorlopig heeft de oorlog geen invloed op het reizen van Britten naar Nederland. De afschaffing van de verplichte coronatest voor NON-EU reizigers naar Nederland per 23 maart draagt hopelijk bij aan een verder herstel van de bezoekersaantallen uit het Verenigd Koninkrijk.
Voor 62% van de Amerikaanse reizigers hebben zorgen over de oorlog in Oekraïne die zich verspreidt naar nabijgelegen landen invloed op plannen om naar Europa te reizen. Dit is twee keer zoveel als het aantal (31%) dat COVID-19, gezondheids- en veiligheidszorgen als een factor noemt. 47% van de reizigers wil afwachten hoe de situatie in Oekraïne zich ontwikkelt, alvorens plannen te maken om Europa dit jaar te bezoeken.
Verschillende snelheden
Over het algemeen concludeert NBTC dat herstel zal optreden, de vraag is wanneer en met welke snelheid. Omdat virusuitbraken en oorlogen over het algemeen ook een effect hebben op de (wereld)economie, hebben die ook een effect op toerismebestedingen. Duidelijk is dat niet alle herkomstlanden even snel zullen herstellen. Dat heeft onder andere te maken met risicomijdend gedrag van een volk. Daarbij heeft elk soort crisis zijn eigen hersteltijd. erroristische aanvallen hebben volgens de WTTC de kortste herstelperiode (gem. 11,5 maanden). Politieke en maatschappelijke onrust blijken een veel langere herstelperiode te hebben dan terrorisme (gem. 22,2 maanden). Natuurrampen komen tegenwoordig vaker voor. De herstelperiode na natuurrampen verschilt sterk per situatie, maar is gemiddeld 16,2 maanden. De herstelperiode na epidemieën en andere ziekte-uitbraken duurt gemiddeld 19,4 maanden. Dit was echter voor de coronacris uitbrak. Die herstelperiode komt hoger uit en is in dit onderzoek nog niet meegenomen.
