Verhalen als weg naar tolerantie

Berber Hidma, Tours that Matter

Introductie

Ik stond op de kansel van een kerk op de Wallen in Amsterdam en ik was niet alleen. Bij mij had ik een buurtbewoner, een dakloze, een politieagent, een toeristengids en een sexwerker. De camera draaide, de muzikanten speelden prachtige muziek en we stonden klaar om te beginnen. Laat ik eerst mijn verhaal vertellen om uit te leggen hoe ik hier zo terecht kwam, met deze bijzondere mensen op die bijzondere plek.

Wat ooit begon als een zomerbaantje is uitgelopen op het leukste werk wat ik ooit gedaan heb en uiteindelijk ook in het oprichten van mijn eigen bedrijf: Tours that Matter. Ondertussen ben ik al bijna 10 jaar toeristengids en heb ik duizenden mensen rondgeleid en de bijzondere verhalen van Amsterdam verteld. Op de Wallen kwam ik eigenlijk niet meer de laatste jaren, te druk, te vol, te veel gidsen die dezelfde rondjes lopen en dezelfde plekken laten zien. Toch heb ik ook mooie herinneringen aan die begintijd. De allereerste keer dat ik een groep ging rondleiden: daar stond ik dan op de Dam, met dertig onbekende mensen voor mijn neus met het volste vertrouwen dat ik ze alles over de stad zou vertellen. Ik was zo zenuwachtig dat ik mijn hele introductie praatje vergat en alleen maar mompelde: ‘let’s go to the Red Light!’.

Verhalen vertellen

Onze belangrijkste taak als gids -naast het vertellen van verhalen- was dat we toeristen duidelijk maken dat ze respectvol moeten omgaan met de vrouwen achter de ramen. ‘You cannot, under any circumstances take pictures of the girls who are working! Sommige vrouwen hebben glazen met pis klaar staan om naar toeristen te gooien als ze het toch wagen een foto te maken, of ze rennen achter je aan om je camera of telefoon stuk te gooien. En ja, zelfs op hoge hakken kunnen ze erg snel zijn!

Ik hou van het verhaal van Amsterdam, en de Wallen zijn daar een belangrijk deel van. De Amsterdamse haven, de zeemannen die op zoek waren naar vertier, de prachtige architectuur, de ochtenden wanneer het feestgedruis verdwenen is en het geluid van de zeemeeuwen de stilte doorbreekt. Ik hou ervan om de verbaasde blik te zien van de mensen die op mijn tours komen, uit Dubai of Australië, Gambia of Brazilië. Ik toon ze de bordelen naast de kerk en het kinderdagverblijf. Ik vertel ze dat tolerantie ook te maken heeft met het onderkennen van taboes in de samenleving. Seksualiteit en sekswerk, wat natuurlijk ook gewoon voorkomt in Mexico en Rusland, Marokko en Indonesië.

Al jaren ben ik bezig met het verzamelen, beleven en vertellen van verhalen. In theaters en festivals als storyteller, in Amsterdam als gids en daarnaast als tour ontwerper voor mijn eigen bedrijf, Tours that Matter.

Door de stilte van de pandemie maakten de buurtbewoners van de Wallen weer kennis met elkaar. Nu de drommen toeristen waren verdwenen was er ruimte voor een ontmoeting en een kopje koffie. Uit een van de brainstorms van het Reinvent Tourism Collectief waarbij ondernemers, bewoners en andere belanghebbenden van de Wallen samenkwamen werd de behoefte uitgesproken naar meer begrip voor elkaar. Hieruit ben ik het idee gaan ontwikkelen voor het project van het ‘Verhaal van de Wallen.’

Empathie

Iedereen denkt wel iets van de Wallen te weten, maar wat gebeurt er als we deze buurt zelf aan het woord laten? We hebben allemaal een andere visie op de stad en beleven het op een andere manier. Juist in deze tijden is het belangrijk om empathie te voelen voor de ander. Het vertellen van verhalen creëert verbinding, je hoort en begrijpt andermans perspectief. Een verhaal kan boeiend zijn of grappig, ontroerend of verdrietig, het belangrijkste is de ontmoeting met de ander. Als een verhaal goed wordt verteld verdwijnt de grens tussen de verteller en de luisteraar en wordt er letterlijk meegeleefd.

Met het Joodse gezegde ‘Een vijand is iemand wiens verhaal je niet kent’ ben ik verschillende mensen van de Wallen gaan uitnodigen om hun verhaal te vertellen op een podium. De eerste editie van het project deden we niet in zomaar een kerk, maar bij Ons’ Lieve Heer op Solder, een schuilkerk uit de 17e eeuw. In de tijd dat deze kerk gebouwd werd was Amsterdam officieel een protestante stad en was het verboden om een andere religie te hebben. Uit deze tijd stamt ook ons gedoogbeleid; hoewel het eigenlijk dus helemáál niet mocht werden katholieken en ook Joden getolereerd. Iedereen wist dat er stiekem een katholieke kerk was in een grachtenpand op de Oude Zijds Voorburgwal, maar het werd getolereerd door stadbestuur en samenleving. De Portugese synagoge werd rond dezelfde tijdsperiode gebouwd. Amsterdam stond wereldwijd bekend als een stad van vrijheid en tolerantie en had een enorme aantrekkingskracht. Filosofen, kunstenaars en wetenschappers kwamen hier wonen om van deze vrijheid te genieten, toen al!

Sense of care

Toerisme verandert samenlevingen en kan respectvolle relaties tussen bewoners of bezoekers bevorderen of belemmeren. Het vertellen van verhalen kan helpen om stigma’s, taboes en vooroordelen te doorbreken. Jackson (2002) stelt dat het vertellen van verhalen dient als een strategie om het private in het publieke te transformeren. Britt Kramvig & Anniken Førde (2020) hebben onderzoek gedaan hoe een toeristisch bedrijf in Noorwegen de nadruk legt op het vertellen van verhalen uit de Sami cultuur de vooroordelen van de toeristen helpen doorbreken. Ze observeren hoe verhalen niet functioneren als producten maar als een relationeel proces. ‘Een verhalenavond vereist dat zowel het publiek als de verteller deelneemt aan een interactieve relatie van oproep en antwoord; zo wordt er op de avond zelf een ideaal van tolerante solidariteit gecreëerd die verschillen overstijgt’ (Jackson 2002, 141; vertaling door auteur). Walker en Moscardo (2016) onderzochten hoe de expeditie cruises van Traditional Indigenous Owners op Stanley Island, Australië, de perceptie van toeristen van het eiland veranderden. Zij stellen dat die reizen, waarbij gidsen hun eigen gevoel van zorg en bezorgdheid uitdragen, het gevoel van plaats van de toeristen beïnvloedden en hen hielpen om onderdeel te zijn van een ‘sense of care’.

Grappig ontroerend, inspirerend en onvergetelijk

De verhalen die die avond in de kerk op de Wallen werden verteld waren grappig en ontroerend, inspirerend en onvergetelijk. Zoals de toeristengids die vertelde dat er een priester op haar toer kwam, vervolgens urenlang ronddwaalde in een gaysexshop en haar achterliet met de woorden: ‘Dankjewel voor deze tour, ik heb niet alleen veel over de stad geleerd, maar vooral ook veel over mezelf’. De politieagent die vertelde dat het grootste probleem op de wallen is dat er geen ‘klaarkom’ garantie is en hoe hij dan de klant -ongekleed en wel- mee naar het bureau moet nemen, met soms nog een condoom flapperend op zijn lid. De voormalig dakloze was ook een indrukwekkende man, onder de tatoeages, tattoos in zijn gezicht, overal. Hij vertelde hoe hij als 17-jarige op straat was gekomen, over de Wallen zwierf, verslaafd raakte en alles had gedaan wat God verboden had. Hij vertelde hoe hij uiteindelijk op eigen wilskracht is afgekickt en was zichtbaar ontroerd toen hij zei: ‘ik had in die tijd toch niet kunnen denken dat ik hier ooit op deze manier in deze kerk zou staan, het podium delend met een politieagent!’

Daarna betrad de laatste verteller van de avond de kansel. Ze keek met een trotse blik de ruimte in en begon een aangrijpend verhaal te vertellen over hoe het was om voor het eerst achter de ramen te staan. Dat ze er zin in had maar het ook spannend vond. Hoe ze haar koffer pakte met haar dildo’s en glijmiddel, hoge hakken en condooms. Dat vlak voordat ze de gordijnen opendeed haar toch even de moed in de schoenen zonk, maar ja, ze had ondertussen al jaren ervaring met sexwerk. Ze had in clubs gestaan en in films gespeeld, het zou toch wel goed komen? Met elke klant die niet bij haar binnenliep maar bij de buurvrouw, kroop de onzekerheid als een koude straal over haar rug. En na vier eeuwigdurende uren trok ze de gordijnen dicht terwijl de tranen over haar wangen liepen. Ondertussen werkt ze nu al tientallen jaren in de seksindustrie en is ze verbonden aan het Prostitutie Informatie Centrum waar ze de mythes en misverstanden rondom sekswerk probeert te ontkrachten door het delen van het sekswerkersperspectief.

Mensen met een verhaal

Na een avond als deze liep ik terug naar mijn fiets met een warm gevoel in mijn buik. Ik zag de glinstering van de rode lichten weerkaatst in het water van de grachten en ik bekeek de vrouwen achter de ramen met een andere blik. Na al deze jaren realiseerde ik me eigenlijk voor het eerst dat er zoveel meer verborgen zat achter al deze sexy geklede vrouwen. Mensen met angsten en onzekerheden, dromen en verwachtingen, kortom; iemand met een verhaal.

Het ‘Verhalen van de Wallen’ project heeft ondertussen 3 edities gehad en heeft de ambitie om een terugkerend fenomeen te worden in de buurt, in de toekomst ook met een Engelstalige editie om toeristen uit te nodigen om andere perspectieven te leren kennen. 18 juni vond een ‘Verhalen van Noord’ editie plaats in de Tolhuistuin als onderdeel van het Reinvent Tourism Festival.

Referenties

• Jackson, M. (2002). The politics of storytelling: Violence, transgression, and intersubjectivity (Vol. 3). Museum Tusculanum Press.
• Kramvig, B., & Førde, A. (2020). Stories of reconciliation enacted in the everyday lives of Sámi tourism entrepreneurs. Acta Borealia, 37(1-2), 27-42.
• Walker, K., & Moscardo, G. (2016). Moving beyond sense of place to care of place: the role of Indigenous values and interpretation in promoting transformative change in tourists’ place images and personal values. Journal of Sustainable Tourism, 24(8-9), 1243-1261.