HZ Kenniscentrum Kusttoerisme: samenwerken als succesfactor

HZ Kenniscentrum Kusttoerisme (KCKT) is een onderzoeksgroep die deel uitmaakt van HZ University of Applied Sciences in Vlissingen. KCKT is primair actief in Zeeland, maar werkt ook landelijk en internationaal aan kennisontwikkeling over toerisme. Voor een onderzoeksgroep aan een middelgrote hogeschool aan de rand van Nederland heeft KCKT al met al een mooie positie verworven. Samenwerking is hierbij altijd het sleutelwoord geweest. Samenwerking intern binnen de hogeschool, samenwerking binnen Zeeland en samenwerking over de provinciegrenzen. Dit artikel gaat in op het belang van samenwerking voor de activiteiten van KCKT.

Diana Korteweg Maris, projectmanager, HZ Kenniscentrum Kusttoerisme

Een korte geschiedenis

De geschiedenis van Kenniscentrum Kusttoerisme begint in 2002. In dat jaar besluiten de toenmalige provinciale bureaus voor toerisme in Brabant, Limburg en Zeeland samen te werken aan toeristische cijfers. Dat leidt niet veel later tot de oprichting van het Kenniscentrum Toerisme & Recreatie Zuid-Nederland. Vanuit die samenwerking worden jaarlijks per provincie Trendrapportages en Trendkranten samengesteld: publicaties waarin de beschikbare onderzoeken en cijfers over toerisme op toegankelijke wijze worden ontsloten voor beleidsmakers en ondernemers in het toerisme. De Zuid-Nederlandse samenwerking is geen lang leven beschoren. Om verschillende redenen houden de drie provinciale bureaus voor toerisme op te bestaan en daarmee krijgt ook de kennistaak in elke provincie een andere invulling.

In Zeeland viel in 2006 het doek voor het Bureau voor Toerisme Zeeland. Het Bureau was overbodig geworden door de nieuwe provinciale samenwerking tussen de VVV’s in Zeeland, waarin alle taken rondom promotie, productontwikkeling en touroperating werden ondergebracht. Alle taken, behalve de kennistaak. Die taak paste minder goed in de nieuw ontstane organisatie, maar wel heel goed bij de HZ (toen nog Hogeschool Zeeland geheten, inmiddels HZ University of Applied Sciences). In die periode oriënteerden veel hogescholen zich op hun relatief nieuwe taak van praktijkgericht onderzoek, naast het aanbieden van onderwijs. En welk kennisthema paste beter bij de HZ in vakantieprovincie Zeeland dan onderzoek naar toerisme? Zo werd Kenniscentrum Kusttoerisme in 2006 onderdeel van de HZ, met op dat moment welgeteld één medewerker.

Terug naar het nu, 2022. HZ Kenniscentrum Kusttoerisme (KCKT) telt inmiddels acht fte. KCKT is nogal altijd sterk verbonden met het toeristisch-recreatieve werkveld en is ook stevig geworteld binnen de hogeschool. Die verbindingen intern en extern worden nu nader onder de loep genomen.

Samenwerking binnen de hogeschool

Elke hogeschool is een wereld op zichzelf, met verschillende opleidingen en onderzoeksgroepen. De HZ is een middelgrote hogeschool, met zo’n 5.000 studenten, verspreid over 23 hbo bachelor-opleidingen en 18 associate degree-opleidingen. De samenwerking tussen onderzoek en onderwijs ligt voor de hand in een hogeschool die het motto ‘onderwijs is onderzoek’ hanteert. In veel KCKT-projecten werken studenten mee aan onderzoek, als onderdeel van hun reguliere programma, via meer vrije/multidisciplinaire onderwijsvormen zoals de HZ Innovation Studio, de minor Becoming Fit for the Future of via stages en scripties. KCKT wil de samenwerking met het onderwijs graag intensiveren, om zo de opgedane kennis beter over te dragen aan de professionals van de toekomst. Ondanks alle goede bedoelingen is het echter nog niet gelukt om de samenwerking tussen KCKT en het opleidingsteam een structurele vorm te geven. Het strakke onderwijsschema voor het opleidingsteam enerzijds en het feit dat de (onderzoeks)agenda van KCKT vooral wordt gestuurd door de buitenwereld anderzijds zorgen ervoor dat planningen en prioriteiten niet altijd parallel lopen. Met ingang van 2023 zal KCKT lid worden van de opleidingscommissie van hbo Tourism Management om zo nog meer mee te denken over de inhoud van het onderwijsprogramma. Daarnaast is de wens om bij elke module nadrukkelijk te kijken naar samenwerking tussen KCKT, docenten en studenten.

Naast het onderwijs telt de HZ 17 onderzoeksgroepen. Onderzoeksthema’s variëren van aquacultuur tot ouderenzorg. KCKT werkt met veel onderzoeksgroepen samen, zelfs met groepen waarvan de onderwerpen op het eerste gezicht geen raakvlak lijken te hebben. Zo wordt met het lectoraat Biobased Bouwen samengewerkt aan toepassingen in de toeristische sector en slaat KCKT de handen ineen met het lectoraat Data Sciences voor het analyseren van big data om meer inzicht te verkrijgen in toerisme. Het lectoraat Building with Nature kijkt naar het toekomstbestendig maken van de kustverdediging, waarin naast natuur ook recreatie een plek moet behouden. Met Kenniscentrum Ondernemen en Innoveren werkt KCKT aan toekomstgerichte businessmodellen, waarin meervoudige waarde creatie centraal staat en op basis waarvan een robuust en toekomstbestendig verdienmodel wordt ontwikkeld. Dankzij deze - op het eerste gezicht wellicht ongebruikelijke - samenwerkingen kan KCKT bij uitstek inspelen op multidisciplinaire vraagstukken in toerisme.

Samenwerking binnen Zeeland

Al meer dan tien jaar is KCKT kennispartner in de Zeeuwse toeristische sector. Vanuit de cyclus kennisontwikkeling - aanjagen innovatie - productontwikkeling - marketing - monitoring zijn de rollen verdeeld: Impuls Zeeland zorgt voor het aanjagen van innovatie, ondernemers zijn verantwoordelijk voor de ontwikkeling van hun aanbod, VVV Zeeland werkt(e) aan de marketing en promotie van bestemming Zeeland. De taken kennisontwikkeling en monitoring zijn voor KCKT. In andere regio’s worden deze taken vaak ondergebracht binnen één organisatie, maar in Zeeland is expliciet gekozen voor een samenwerking tussen meerdere organisaties, zodat elke organisatie zijn eigen sterkte kan inbrengen. Zo kan Impuls Zeeland als provinciale ontwikkelingsmaatschappij als geen ander zorgen voor het uitvoeren van stimuleringsprogramma’s in nauwe samenhang met andere sectoren en domeinen. Toerisme raakt immers aan veel verschillende sectoren. Praktijkgericht onderzoek is een taak van de HZ en daarmee hoort kennisontwikkeling logischerwijs bij de hogeschool. Bovendien kan KCKT als onderdeel van de HZ de benodigde kennis vanuit andere disciplines gemakkelijk aanboren. Belangrijk, aangezien de vraagstukken in het veld steeds complexer en meer multidisciplinair van aard worden. Met het opheffen van VVV Zeeland per 1 januari 2021 is ook de zwakte van deze aanpak zichtbaar geworden: de marketingpartner is weggevallen uit de samenwerking en daarmee ontbreekt nu een schakel in de cyclus. Dat betekent ook dat de ontwikkelde dataverzameling via marketingtools volledig is vervallen en dat blijkt niet 1-2-3 door een andere partij in te vullen. In Zeeland wordt nu gewerkt aan de inhoud én organisatie van de nieuwe toeristische marketingstrategie, waarbij samenwerking met kennis en innovatie van belang blijft.

Ondertussen blijft de rol van KCKT als kennispartner voor toeristisch Zeeland overeind. Door de eigen onderzoeksmiddelen van HZ en de langjarige subsidierelatie met provincie Zeeland kan KCKT bouwen aan een kennisagenda voor Zeeland. Met deze agenda wordt steeds meer kennis ontwikkeld over vraag en aanbod in het toerisme, maar ook over de impact van het toerisme op de Zeeuwse leefomgeving en samenleving. Aan bestaande inzichten wordt voortdurend nieuwe kennis toegevoegd en dat maakt het geheel aan kennis veel meer dan de optelsom van losse onderzoeken. Met deze kennis is KCKT een relevante gesprekspartner voor beleidsmakers bij provincie en gemeenten, om zo beleidsontwikkeling te ondersteunen vanuit kennis en onderzoek. Tijdens de coronapandemie schoof KCKT aan bij de taskforce toerisme vanuit de Veiligheidsregio, om cijfers aan te reiken in de besluitvorming over coronamaatregelen in Zeeland. KCKT is tevens vaste partner van de brancheorganisaties – verenigd in Toeristisch Ondernemend Zeeland.

In de afgelopen jaren was het ook wel eens zoeken naar wat de rol van een kennispartner inhoudt. Wat doet KCKT wel en juist ook niet? En waarmee kan KCKT de meeste waarde toevoegen? In eerdere jaren was er wel eens sprake van onderzoeksopdrachten voor ondernemers of werd KCKT gevraagd om toeristische beleidsplannen te maken. Inmiddels is daar geen sprake meer van, die rol past onzes inziens niet bij een hogeschool als kennispartner. Iedereen kan bij KCKT cijfers opvragen over toerisme in Zeeland, maar KCKT doet geen studies als haalbaarheidsonderzoeken of effectmetingen voor individuele bedrijven. Dat is bij uitstek de expertise van onderzoeks- en adviesbureaus. KCKT schrijft ook geen beleid, maar levert alleen bouwstenen aan, gebaseerd op kennis en onderzoek. Daarmee kunnen overheden, al dan niet ondersteund door een adviesbureau, zelf hun beleid ontwikkelen. Inmiddels zet KCKT meer en meer in op kennisoverdracht, bijvoorbeeld door presentaties met cijfers en feiten te geven aan raadsleden, beleidsmakers en ondernemers, om hen zoveel mogelijk kennis aan te reiken over toerisme in Zeeland.

Samenwerking buiten Zeeland

De regionale inbedding is al met al sterk en vanuit deze positie wordt actief deelgenomen aan landelijke en internationale netwerken. Achterliggende gedachte is dat de opgedane kennis in Zeeland op deze manier wordt gedeeld met andere regio’s, maar Zeeland kan ook leren van de kennis en ervaringen elders. Voor het landelijke netwerk is CELTH, het Centre of Expertise Leisure, Tourism & Hospitality, het belangrijkste vehikel. CELTH is een samenwerking van de hogescholen BUas, NHL Stenden en HZ, gericht op het versterken van de kennisontwikkeling en kennisoverdracht vanuit hogescholen naar het werkveld van Toerisme, Leisure & Hospitality. Via CELTH is KCKT betrokken bij de programmering van nationale kennisontwikkeling en aangesloten op landelijke gremia als de Taskforce Gastvrijheidseconomie en de Landelijke Data Alliantie toerisme. Via het Data & Development Lab, een samenwerking van CELTH, CBS en het Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen (NBTC), werkt KCKT mee aan diverse onderzoeksprojecten, die gericht zijn op het ontwikkelen en toepassen van nieuwe onderzoeksmethoden en databronnen.

Naast samenwerkingen in eigen land kijkt KCKT ook steeds naar mogelijkheden voor (inter)nationale samenwerking, mede ondersteund door Europese subsidies. Vanuit eigen kennisvragen wordt actief gezocht naar kansen, maar KCKT wordt ook gevraagd als kennispartner vanuit andere projectinitiatieven. Continue uitdaging hierbij is om het team en de beschikbare eigen bijdrage in te zetten op projecten en partnerschappen die het meest toevoegen aan de Zeeuwse kennisbehoefte. Doordat de voorbereiding van internationale projecten veel tijd vergt en de toekenning van subsidies een lange doorlooptijd en een soms ondoorzichtige besluitvorming kent, is dit niet altijd goed te plannen. Zo kan het gebeuren dat projecten die voor KCKT het meest van toegevoegde waarde zijn niet doorgaan en dat projecten waarin KCKT een kleiner belang heeft wel doorgaan.

Conclusie

Een bekend Afrikaans spreekwoord luidt ‘Alleen ga je sneller, samen kom je verder’. En dat geldt zeker ook voor KCKT. Al sinds 2006 werkt KCKT aan kennis en onderzoek over toerisme in Zeeland. Eerder ging de aandacht vooral uit naar het in beeld brengen van de omvang van het toerisme en het begrijpen van bezoekersmotivatie, om zo de economische waarde van toerisme te kunnen doen toenemen. Inmiddels is sprake van een gewijzigd perspectief op het vrijetijdsdomein: na decennia waarin gefocust werd op groei verschuift de aandacht naar het vergroten van de maatschappelijke waarde en het tegengaan van negatieve impacts. Bovendien heeft de sector te maken met grote transities en maatschappelijke opgaven. De onderzoeksvragen worden complexer en vragen om een multidisciplinaire aanpak. Samenwerken is niet altijd makkelijk, het samenbrengen van mensen en middelen kost veel inspanningen. Maar zonder samenwerking - binnen een regio, tussen regio’s, tussen vakgebieden - kunnen we de vraagstukken in de sector niet oplossen. KCKT hoopt dan ook nog vele jaren met partners binnen en buiten Zeeland en binnen en buiten het toerisme samen te werken.