Geplaatst op: 23-02-2024
Auteur: Ton Vermeulen
NRIT
Publicatie: VTS 2023-3

Het Oog - Als het vriest moet je snel je schaatsen onderbinden, anders is het weer weg.

Het Oog - Als het vriest moet je snel je schaatsen onderbinden, anders is het weer weg.

Prof. Dr. Hans Oerlemans heeft meer dan 40 jaar onderzoek gedaan naar de reactie van ijskappen en gletsjers op klimaatverandering. Hij is sinds 1989 verbonden aan de Universiteit Utrecht. Een mooie interviewgast voor dit winterse themanummer van Vrijetijdstudies. Hij laat zijn licht schijnen op klimaatverandering en de betekenis daarvan voor winterse vrijetijdsbesteding.

Ton Vermeulen in gesprek met Hans Oerlemans, emeritus hoogleraar meteorologie over wintersporten en klimaatverandering

U heeft in uw academische carrière veel onderzoek gedaan naar het gedrag van ijsplaten en gletsjers onder invloed van klimaatverandering. Wat is de conclusie na 40 jaar onderzoek?

"Ik moet eerlijk zeggen dat de conclusies die in recent onderzoek naar voren zijn gekomen, al veel langer bekend waren. We hebben alles natuurlijk preciezer gemaakt, maar 40 jaar geleden wisten we al dat de terugtrekking van gletsjers samenhing met de opwarming van het klimaat en alleen maar sneller zou gaan. Dat komt dus wel uit. We hebben onderzoek gedaan op gletsjers in de Alpen, op Groenland, op IJsland en in Antarctica. Dat zijn natuurlijk verschillende klimaten en je ziet dat de reactie van gletsjers niet overal precies dezelfde is. Maar kwalitatief wel: als het warmer wordt dan worden ze gewoon kleiner en dat gaat steeds harder.”

We horen hele dramatische verhalen over het smelten van de ijsplaten en het smeltende ijs op Groenland. Dan zouden we Breda en Apeldoorn aan Zee krijgen. Hoe zit dat precies?

"Het is duidelijk dat de ijskappen van Antarctica en Groenland ijs verliezen. Maar dat zijn enorme kolossen; die smelten niet zomaar weg. Als alle ijs op aarde smelt en je verdeelt dat water gelijkmatig over de wereld dan stijgt de zeespiegel met 70 tot 80 meter. Maar dat gebeurt niet zomaar. Aan de andere kant is 1% daarvan ook al veel. Het is duidelijk dat de zeespiegel gestaag stijgt en het steeds sneller zal gaan. Ook kunnen schoksgewijs grote hoeveelheden ijs in zee terechtkomen. Groot verschil met vroeger is dat we vanuit satellieten veel meer kunnen zien. De datastroom is gigantisch en het verwerken daarvan is bijna een nieuwe wetenschap.”

Wat is het belang van gletsjers en ijsplaten voor de aarde als systeem?

"Het hangt er heel erg vanaf waar je woont. Voor Nederland is het simpele belang dat alle ijs dat smelt in zee terecht komt als water en daardoor de zeespiegel stijgt. Dat is voor de Nederlanders het meest duidelijke punt. Maar als je niet aan zee woont maar bijvoorbeeld hoog in de bergen dan zijn er andere dingen die veranderen. Watervoorziening is in hogere gebieden een belangrijk punt. Smeltwater van gletsjers wordt veel gebruikt voor irrigatie maar ook voor het vullen van reservoirs voor waterkrachtcentrales. Wat bijzonder is van gletsjers is dat ze water leveren op het moment dat het hardste nodig is, in een hete en droge zomer.”

Wat betekenen gletsjers voor de wintersport?

"Voor lokale skigebieden is het belangrijk omdat er ook op gletsjers geskied kan worden. Daarvoor heb je maar een beetje sneeuw nodig en kun je in oktober vaak al skiën. Als de kleinere gletsjers, waar ze nu op skiën, weg zijn zal dat niet meer kunnen. Dan zal het skiseizoen met een ruime maand worden bekort.”

Hoe kijkt u naar ontwikkelingen in wintersportgebieden. Met afgrijzen of ziet u het juist als iets positiefs?

"Ik zie dat het voor veel mensen een leuke vrijetijdsbesteding is die ook op een verantwoorde manier kan. Je ziet meer concentraties van skigebieden en ik vind het ook goed dat niet ieder dorp meer een skipiste heeft. Maar het hangt er helemaal vanaf hoe je het aanpakt. Als je met de trein naar de wintersport gaat dan denk ik dat dat beter is dan dat je massaal naar Mexico of Thailand vliegt om vakantie te vieren. Want op vakantie gaan willen mensen toch. Ik zie niet in waarom skiën meer milieu of klimaatschade zou veroorzaken dan massaal over de wereld reizen, want dat is dan een beetje het alternatief. De bottleneck ligt nu vooral in het achterblijven van internationale treinverbindingen. Daar kun je als overheid wel wat aan doen.”

Hoe zijn uw eigen ervaringen?

"Ik reis al heel lang met de trein naar Zwitserland. Je ziet het serviceniveau en de punctualiteit gestaag teruglopen en de prijzen oplopen. Als ik een retourtje Barcelona 1e klas met de trein boek dan ben ik 1.000 euro kwijt. Als je dan voor 150 euro kan vliegen dan is het verschil wel erg groot. Als je het boekingssysteem van treinreizen vergelijkt met de luchtvaart dan lopen ze jaren achter, zo primitief. En de vraag is er zeker. Ik zit veel in de trein in Duitsland en die treinen zitten altijd vol.”

Terug naar de wintersport. Hoe kijkt u naar skigebieden waar ze met enorme hoeveelheden kunstmatige sneeuw skipistes aanleggen?

"Sneeuw is een heel grillige weersvariabele die er elk jaar anders uitziet. Wij gingen vroeger met kerst naar de Alpen en toen waren er ook jaren met een kerst zonder sneeuw. Iets anders is dat consumenten veeleisender zijn geworden. Als je naar de Alpen reist, wil je direct kunnen skiën. Het geduld om een paar dagen te wachten omdat er nog niet genoeg sneeuw ligt, kennen we niet meer. Vandaar het belang van de sneeuwmachines waar ook veel ontwikkeling in zit. Ik zie sneeuwmachines die bijna geen energie gebruiken en heel weinig chemicaliën. Dat maakt het wel een heel ander verhaal. Sneeuw maken met sneeuwkanonnen die er uit zien als straaljagers en energie slurpen is niet meer nodig.”

Als je het omdraait en niet kijkt naar het gebruik maar naar het nut voor het klimaat van kunstmatige pistes. Is dat er?

"Op die schaal heeft het geen effect op het klimaat. Misschien wel op het microklimaat van een alpenwei. Wat je natuurlijk wel ziet is een verschuiving van de lagergelegen skigebieden waar sneeuw maken niet meer zal helpen, naar hoger gelegen skigebieden. Die profiteren daar dan weer van.”

Nederland is een land geweest van sneeuw en ijs met koek en zopie. Is dat voorbij en verloren?

"Je kunt niet zeggen dat het voorbij is maar het wordt wel geleidelijk minder. Er zullen nog altijd koudere periodes zijn, die wisselvalligheid blijft. Het is overigens nooit geweest dat je de hele winter in Nederland kon schaatsen. Dat wordt ook wel een beetje overdreven. Ik heb in Stockholm gewoond en daar spreek je over een langere periode af om te gaan schaatsen. Want daar weet je dat er altijd ijs is. In Nederland kan dat niet. Dat is altijd zo geweest. Als het vriest moet je snel je schaatsen onderbinden. Anders is het weer weg. Strenge winters met lange periodes ijs zijn altijd schaars geweest.”

Ik durf het bijna niet te vragen. Verwacht u nog een Elfstedentocht?

"De kans is heel erg klein. Dat ligt niet alleen aan de conditie van het ijs maar ook omdat er enorme mensenmassa’s op afkomen. Het is uit het oogpunt van veiligheid niet meer te doen. Ook al is het ijs even dik als in 1963. Dat zie je ook met afgelaste skiwedstrijden. Vier omdat er te weinig sneeuw ligt en drie omdat er te veel sneeuw was. De randvoorwaarden zijn zo streng geworden. Het is niet allemaal klimaat.”

Als u ziet waar we nu staan, heeft dan de snelheid van de klimaatveranderingen u verrast?

"Nee. Ik heb toevallig mijn eerste gereviewde artikel uit 1989 waarin een voorspelling werd gegeven van de zeespiegelstijging nog eens gelezen. De voorspelling die daarin gedaan werd is nog steeds vergelijkbaar met de voorspelling van nu. Ik ben toen ook in de Tweede Kamer geweest maar de politiek was er totaal niet rijp voor. Je kunt wel zeggen dat we 20 tot 30 jaar verloren hebben.”

Maakt u dat moedeloos?

"Wat me zorgen baart is het feit dat ik in Nederland een scepsis voor wetenschap in het algemeen zie. Politiek beslissingen worden toch genomen op onderbuikgevoelens, vage argumenten of electorale overwegingen. De wetenschap wordt niet echt serieus genomen. Dat zag je bij het coronabeleid ook weer. Nederlanders in het bijzonder zijn heel erg argwanend. Ze vinden wetenschap maar dure onzin. Totdat ze natuurlijk een mooie dure elektrische auto kunnen kopen en zich misschien realiseren hoe ontzettend veel onderzoek daarachter zit. Dan is het opeens prachtig. Maar over het algemeen wordt wetenschap die met vervelende berichten komt niet serieus genomen. Ik heb veel in Duitsland, Zweden en Zwitserland gewerkt en daar is meer waardering voor wetenschap bij het publiek. In Duitsland heb je het Alfred Wegener Institute in Bremerhaven dat veel polair onderzoek doet met een eigen schip. Dat kent elke Duitser en daar zijn ze ook trots op. Wij hebben geen eigen schip en moeten voor arctisch onderzoek altijd meeliften met anderen. De minister van Economische Zaken vindt het sowieso onzin en ga zo maar door. Ook in Zwitserland is veel meer waardering voor wetenschap en wat je daar als maatschappij aan hebt.”

Is de Nederlandse consument wel rijp voor een gedragsverandering?

"Ik merk niet veel mentaliteitsverandering bij de gewone Nederlander. Laat ik een voorbeeld noemen. Ik reis weinig met de auto maar als ik tot ’s avonds laat in Amsterdam moet zijn, neem ik de elektrische auto. Als ik dan op de A1 rijdt, zie ik overdag iedereen braaf 100 kilometer per uur rijden maar ’s avonds scheurt iedereen me voorbij ook al mag je daar dan 100. Er zit een filosofie achter die snelheidsverlaging, maar men is zich daar totaal niet van bewust. Zolang de politiek die bewustwording niet beter onder de aandacht bij de bevolking krijgt, ben ik pessimistischer. Ik zie het niet gebeuren dat er een beleid komt dat echt verschil gaat maken. "

En als mensen stellen dat een heel duurzaam Nederland op een wereldschaal het verschil niet gaat maken voor het klimaat. Hoe reageert u dan?

"Dat is een argument van alle tijden. Stel dat de wereld alleen uit kleine landjes zou bestaan? Hoe zie je dat dan? Het is eigenlijk geen argument. Ik begrijp het wel. Het heeft ook te maken met egoïsme. Ik ga toch niet betalen voor mijn buurman in China. Ook werkt een democratisch proces gewoon remmend. Je krijgt alleen maar iets voor elkaar als je een meerderheid achter je krijgt en dat is niet eenvoudig.”

Wat ziet u als oplossing voor de klimaatcrisis?

"Je moet een twee sporen beleid hebben. Aan de ene kant proberen de uitstoot van broeikasgassen zoveel als mogelijk te beperken. Dan is onderhandelen over 1,5 of 2,0 graad allemaal flauwekul, windowdressing. Maar politici willen altijd milestones hebben die ze vervolgens niet halen. Daarnaast moet je ook aan adaptatie doen. Hopen als een soort struisvogel dat het allemaal goed zal komen, zal niet werken. We zullen maatregelen moeten nemen om met klimaatverandering om te gaan. Mondjesmaat zie je dat ook gebeuren. Maar ook een heleboel niet. Bij ons in de buurt hebben ze de Utrechtseweg gerenoveerd. In plaats van een afvoer hebben ze dan groenstroken naast de weg gemaakt waar het regenwater op een natuurlijke manier weg kan zakken. Dat lijkt wel leuk maar als de regenintensiteiten toenemen, werkt dat gewoon niet meer. Dan heeft tot gevolg dat het naastgelegen fietspad overstroomt. Dat zijn dus blijkbaar processen geweest waarbij niet is gekeken in welke mate neerslagextremen zullen toenemen. Daar is bij het KNMI gewoon kennis over maar dat komt dan toch blijkbaar niet terecht bij de wegontwerpers. Zo zie ik dingen om me heen die met een beetje meer regie beter kunnen.”

We gooien klimaat en weer al snel op één hoop. Als u het verschil aan een groep studenten moet uitleggen. Hoe doet u dat?

"Die snappen dat wel. Officieel wordt volgens de Wereld Meteorologische Organisatie het klimaat gedefinieerd door het gemiddelde te nemen over 30 jaar. Maar wat veel kritischer is, is de statistiek van de extremen. Het is heel hachelijk om vast te stellen dat bepaalde extremen meer voorkomen. Wat we wel zien is dat de extremen extremer worden. Dat komt doordat de atmosfeer warmer wordt, er meer vocht in komt, wat betekent dat uit dezelfde onweersbuien van 20 jaar geleden nu meer regen valt. Maar om te zeggen dat het aantal stormen zal toenemen, vind ik heel hachelijk. Maar dat de temperatuur stijgt, is overduidelijk en ook waarneembaar. Er zijn altijd natuurlijke schommelingen maar die zijn over de laatste duizend jaar enkele tienden graden. We zijn wel duidelijk uit de ruis. Maar ook daar geldt dat wat lokaal gebeurt, belangrijker is dan op wereldschaal. In de Alpen in Centraal-Europa is de temperatuurstijging twee tot tweeëneenhalf keer zo groot als het wereldwijde gemiddelde. Gletsjers hebben geen boodschap aan dat wereldwijde gemiddelde. Die voelen de temperatuur in Europa en smelten dus.”

Hoe ziet u de toekomst?

"Ik ben niet zo heel optimistisch. Ik denk wel dat we de uitstoot van broeikasgassen gaan terugdringen maar langzamer dan we nu denken, willen of hopen. Maar het kan wel. Als we de helft van het geld dat we steken in de wapenwedloop, besteden aan klimaatproblematiek of de energietransitie is het probleem opgelost. Maar we hebben die keuze niet. We kunnen niet zeggen dat we volgend jaar de helft van het wapenbudget in de klimaattransitie steken. Dat is niet realistisch. Wat ook niet helpt is dat alles eerst commercieel wordt gewogen. Als ik op de snelweg een Nederlandse auto met varkens naar Italië zie rijden om daar parmaham van te maken en later met de hammen weer terug dan denk ik dat we nog heel ver van iets wat redelijk is, afzitten. Dat is gewoon gewin op grote schaal en ik zie niet hoe we dat in kunnen dammen. Als ik naar Albert Heijn ga, zie ik nog steeds negen op de tien mensen appels uit Nieuw-Zeeland kopen. Het is een klein groepje dat nu al zijn gedrag aanpast en ik twijfel of het groeit. Ik geloof er niks van. "

Het is geen optimistisch verhaal geworden.

"De evolutie toont ook aan dat de mens flexibel is. We hebben een enorm vermogen om ons aan te passen aan veranderende omstandigheden. Daar vallen altijd slachtoffers bij. Dat zit een beetje in de evolutie besloten. Dan komen we bij de vraag of de mens als biologische soort is gelukt of mislukt. Ik denk dat we eigenlijk wel mislukt zijn. We expanderen zo snel dat dat moet ontploffen vanuit een geologisch perspectief. Want we hebben het vooral over klimaat gehad maar nog niet over de plastic soep, de vervuiling van de oceanen met zware metalen en noem maar op. Ik weet niet of je van andere diersoorten kunt zeggen dat ze vergelijkbare dingen met de aarde hebben gedaan. Wij zijn wel kampioen in het exploiteren van de aarde. En om terug te komen op mijn specialisme gletsjers en ijsplaten: gedurende het grootste bestaan van de aarde was er geen ijs aanwezig. Dus als het smelt: so what. Wij zijn kleinschalig bezig om de aarde bewoonbaar te houden voor mensen, maar een stijgende zeespiegel is niet erg voor de vissen. Het is maar een beetje wat je uitgangspunt is.”

Trefwoorden: wintersport, klimaatverandering, duurzaam toerisme, vakanties, wintervakanties

CELTH
 




   

   

   
   
   

   

||| Nieuws |||

03/12/24
Bluebird-index wijst Frankrijk aan voor beste sneeuwomstandigheden
Hoewel de grote meerderheid van de sneeuwliefhebbers (60%) de ervaring van een wintersportvakantie onvervangbaar vindt, onafhankelijk van hoeveel sneeuw er zou vallen, wacht (33%) op een duidelijke sneeuwgarantie alvorens een vakantie te boeken, volgens cijfers van reisorganisatie Sunweb.
02/12/24
Weer vluchten van Brussels Airport naar Bangkok.
Op zondag 1 december is de eerste passagiersvlucht van Thai Airways International vertrokken vanop Brussels Airport naar Bangkok. Na een onderbreking door de Covid-pandemie biedt de luchtvaartmaatschappij opnieuw dagelijkse rechtstreekse vluchten aan richting de Thaise hoofdstad.
29/11/24
Zeeland presenteert de gast van de toekomst
Tijdens de Toeristische Ontmoetingsdag 2024 in Zeeland stond het thema ‘De Gast van de Toekomst’ centraal. Diana Korteweg Maris van het HZ Kenniscentrum Kusttoerisme presenteerde het onderzoek ‘De gast van de toekomst in Zeeland in 20240’.
28/11/24
Exclusief voor leden
Certificaat SDG doelen voor Center Parcs
Center Parcs Europe heeft het SDG Pioneer-certificaat van de Verenigde Naties ontvangen voor de 29 Europese parken. Een belangrijke stap voor de duurzame ontwikkeling van deze keten.
28/11/24
Aantal kampeerauto’s in 8 jaar tijd verdubbeld, grootste groei in Utrecht
Uit de cijfers van branchevereniging Kampeer & Caravan Industrie (KCI) en databureau VWE blijkt dat er nu 200.000 campers zijn geregistreerd in Nederland.
25/11/24
Publieksstemming open voor Parkvakanties Awards 2025
De Parkvakanties Awards 2025 is van start. Op het grootste vakantieparkenplatform van Nederland zijn de genomineerde vakantieparken en aanbieders bekendgemaakt.
25/11/24
Zomervakantieplannen van Nederlanders: de eerste insights
Gaan Nederlanders in zomer van 2025 weer zo massaal op vakantie? En wanneer nemen ze de beslissing? Trends & Tourism zocht het uit.
19/11/24
Sunweb voor de achtste keer uitgeroepen tot beste ski touroperator ter wereld
Sunweb is wederom tot de beste ski touroperator ter wereld uitgeroepen bij de World Ski Awards.

||| Agenda |||

08/01/25 t/m 09-01-25
08/01/25 t/m 09-01-25: Travel Trade Days
Va­kan­tie­beurs is het grootste rei­seve­ne­ment van het jaar, al meer dan 50 jaar bekend in ...
12/02/25 t/m 13-02-25
12/02/25 t/m 13-02-25: Recreatie Next Level: dé next step naar inspiratie & kennis voor de recreatieprofessional
Recreatie Next Level is dé next step naar inspiratie en kennis voor de (toekomstige) rec...
20/03/25
20/03/25 t/m 20-03-25: Trendcongres Toerisme 2024: Toerisme in Transformatie: Business as Unusual
Op donderdag 20 maart 2025 organiseert NRIT in samenwerking met de opleidingen Tourism Management we...