Research note - “Ik wil gewoon een goede berg met veel sneeuw”

Wereldwijd zijn er volgens de laatste inventarisatie 1945 ski resorts, verspreid over 68 landen (Vanat, 2022). Deze skigebieden waren in de winter van 2021-2022 goed voor 371 miljoen wintersportbezoeken. Voor Nederlanders is Oostenrijk de belangrijkste skibestemming (Vanat, 2022; Vakantiespreiding.eu, 2021). Door de jaren heen zijn skiresorts uitgegroeid tot volledige vakantiebestemmingen, inclusief verwarmde skiliften en gegarandeerde sneeuw. De grootste bedreiging voor skitoerisme is klimaatverandering. Door de opwarming van de aarde zullen veel skigebieden te maken krijgen met minder sneeuwval. Bij een opwarming van 2?°C zal 53% van de ski resorts een zeer hoog risico lopen op te weinig sneeuw en bij een opwarming van 4?°C zal dit zelfs 98% zijn (Spandre et al., 2016). Het is daardoor niet realistisch dat ski resorts in de toekomst op dezelfde manier kunnen blijven bestaan. Voor skitoeristen betekent de verminderde sneeuwzekerheid dat het ideaalbeeld van een wit besneeuwd skiresort steeds minder overeen zal komen met de realiteit. Om meer inzicht te krijgen in hoe de ideaalbeelden van Nederlandse skitoeristen er precies uitzien, en in hoeverre ze aanknopingspunten bieden voor andere, meer duurzame vormen van wintersport, is er door studenten van de Breda University of Applied Sciences (Pre-Master Leisure and Tourism Studies), onderzoek gedaan naar de "tourist imaginaries” met betrekking tot ski toerisme.

Ilja Simons, lecturer/researcher Academy for Leisure & Events, Breda University of Applied Sciences, simons.I@buas.nl
Sven de Bruijn, Yareth Habermehl, Eline Hoefakker en Josefien Boor, masterstudenten Breda University of Applied Sciences

Imaginaries van skigebieden

Collectieve beelden en voorstellingen van een toeristische bestemming worden ook wel "tourist imaginaries” genoemd. Tourist imaginaries zorgen voor een consistent en begrijpelijk geheel van de toeristische bestemming (Gravary-Barbas & Graburn, 2012). Ze refereren aan de potentie van een plaats als toeristische bestemming, creëren verwachtingen en de wens om een bestemming te bezoeken of juist niet. Tourist imaginaries worden gevoed door beelden, zoals foto’s, films, brochures, etc. en immateriële zaken zoals verhalen en anekdotes. Deze beelden en verhalen zijn een combinatie van echt en onecht, vaak geromantiseerd of geïdealiseerd (Salazar 2012), waarbij de confrontatie tussen de imaginaries en de realiteit gevoelens van plezier, aantrekkingskracht of juist afstoting en ongemak kan veroorzaken (Gravary-Barbas & Graburn, 2012).

De typische promotiebeelden van skigebieden tonen veelal een contrast tussen witte skihellingen en een blauwe lucht, eventueel met jonge energieke modellen (Mcgibbon, 2006). Deze promotiebeelden zijn tegenwoordig al niet meer altijd haalbaar, maar zullen in de toekomst, door de klimaatverandering, steeds verder van de realiteit af komen te staan.

Hoewel imaginaries dynamisch zijn, veranderen ze maar erg langzaam. De sociale constructies rondom toeristische bestemmingen hebben zich door de jaren heen gevormd door een opeenstapeling van beelden en verhalen, en zijn daardoor moeilijk te doorbreken. Het doel van dit onderzoek is om inzicht te krijgen in de tourist imaginaries van een ski resort bij Nederlandse wintersport toeristen, om van daaruit aanknopingspunten te vinden voor een duurzamere en toekomstbestendige manier van wintersport.

Onderzoeksmethoden

Om inzicht te krijgen in de imaginaries van ski toerisme hebben studenten van Breda University of Applied Sciences (pre-Master Leisure and Tourism studies) een kwalitatief onderzoek uitgevoerd onder Nederlandse skitoeristen. Als casus voor dit onderzoek is gekozen voor het Skicircus Saalbach-Hinterglemm-Leogang-Fieberbrunn (Skicircus) in Oostenrijk. Oostenrijk is, met een marktaandeel van 60%, de meest populaire wintersport bestemming onder Nederlanders (Vakantiespreiding.eu, 2021) en Skicircus is een van de meest bezochte skiresorts onder Nederlandse wintersport toeristen (Vanat, 2022) Met een hoogte tussen 830 en 2096 meter is het een relatief laag skigebied, en daarmee één van de skiresorts die te maken zal krijgen met verminderde sneeuw door de opwarming van de aarde. Sinds 2006-2007 maakt het Skicircus gebruik van sneeuwkanonnen waarmee 90% van de hellingen bedekt kan worden met kunstsneeuw. Hierdoor kan in het onderzoek worden meegenomen of en hoe kunstsneeuw past in de tourist imaginaries van skigebieden.

Er zijn interviews afgenomen met 16 respondenten, die geselecteerd zijn op basis van een combinatie van convenience sampling en snow ball sampling. Alle respondenten waren tenminste één keer op vakantie geweest naar het Skicircus na 2007. Dit jaartal is van belang vanwege de investeringen in sneeuwkanonnen die in dat jaar plaatsvonden. Er zijn negen mannen en zeven vrouwen geïnterviewd, tussen de 22 en 70 jaar oud. De respondenten hadden het Skicircus tussen de 1 en 35 keer bezocht, voor een periode van 5 tot 14 dagen. Alle respondenten bezochten het Ski-circus tussen december en april. Het reisgezelschap varieerde van vriendengroepen tot georganiseerde reizen.

De interviews zijn uitgevoerd op basis van een topic list rondom de verschillende onderdelen van tourist imaginaries, zoals natuurlijke en culturele aspecten, interacties, praktijken, ideeën en gevoelens die volgens de respondenten bij een skivakantie en skigebieden horen. Daarnaast waren er topics over duurzaamheid, sneeuwkwaliteit en kunstsneeuw. De interviews hadden ook een visueel aspect; alle respondenten brachten zelf twee foto’s in die voor hen het skigebied representeerden. De interviewers brachten daarnaast enkele promotiebeelden van het Skicircus in. Tijdens de interviews werden deze foto’s besproken. De interviews werden afgenomen in 2021, via zoom of MS Teams (face-to-face interviews waren niet mogelijk vanwege COVID-19) en duurden 30 - 60 minuten. De interviews werden met toestemming van de respondenten opgenomen, getranscribeerd, gecodeerd en geanalyseerd.

Resultaten

Eén met de natuur, besneeuwde bergen en blauwe luchten

Uit de interviews blijkt een consistent beeld van een skibestemming dat voor het grootste gedeelte overeenkomt met de promotiebeelden. De belangrijkste onderdelen van de tourist imaginaries van een skiresort zijn witte besneeuwde bergen, zon en blauwe luchten. Daarbij is sneeuw het meest belangrijke element. Veel sneeuw zorgt voor mooie uitzichten, wit besneeuwde bomen en het echte wintergevoel.

‘’Omdat er zo veel sneeuw lag zag het er natuurlijk erg mooi winters uit’’

"Het uitzicht, die eindeloze verte waar je in kan kijken en de bergen met alle structuren en het reliëf en de sneeuw en de schaduwen erin ...Dus het is echt bijzonder, want dit zie je altijd in films of op foto’s.”

De respondenten verwijzen in hun omschrijvingen regelmatig naar films of foto’s waaruit blijkt dat er inderdaad een collectief geconstrueerd beeld bestaat van een skiresort. Toch zijn er enkele opvallende resultaten die erop wijzen dat de tourist imaginaries van een skigebied uit meer elementen bestaan dan de promotiebeelden.

Veel respondenten geven aan dat ze zich door de uitgestrekte besneeuwde bergen één voelen met de natuur. Maar ze zijn zich tegelijkertijd bewust van de toeristische infrastructuur. De niet-natuurlijke elementen, zoals netten, vlaggen en borden worden niet negatief beoordeeld en uit de interviews blijkt dat ze een onderdeel vormen van de imaginaries van de skibestemming. Dit geldt ook voor de toeristische infrastructuur zoals skihellingen, hike routes en verwarmde skiliften. Deze verstoren het ‘één met de natuur’- gevoel niet, maar maken het comfortabel.

"Je bent één met de natuur, hoe stom het ook klinkt, want het is natuurlijk aangelegd, maar je zit toch tussen de sneeuw en de bergen.”

Ook de lokale bevolking wordt in de interviews omschreven als "dicht bij de natuur”. Dit draagt bij aan het geromantiseerde beeld van de skibestemming. De Oostenrijkse dorpen, waar vanuit men vertrekt om te skiën, worden gezien als authentiek, romantisch en karakteristiek en komen volgens één van de respondenten ook "regelrecht uit een film”.

Opvallend is dat de foto’s die de respondenten hebben meegenomen, naast de natuurlijke omgeving, ook veel mensen en interacties weergeven. De respondenten geven aan dat deze interacties een belangrijk onderdeel van hun skivakantie vormen en men heeft een positief beeld van de andere skitoeristen. Wel benadrukken de respondenten dat het erg druk kan zijn op sommige plekken, met name bij de skiliften en onderaan de berg waar de skilessen worden gegeven. Hoewel de drukte niet overeenkomt met het ideaalplaatje, wordt dit gezien als onvermijdelijk en niet onoverkomelijk. De promotiebeelden waarbij slechts één skiër te zien is op een helling worden als onrealistisch bestempeld. Hieruit blijkt dat enige drukte al onderdeel uitmaakt van de tourist imaginaries van een skigebied.

Tijdens de interviews blijkt dat de meeste respondenten weten dat er behalve skiën, veel alternatieve activiteiten zijn. Ze noemen onder andere rodelen, langlaufen, après ski, glühwein maken, een slee bouwen, sauna bezoek, zwemmen, hiking, bergbeklimmen, mountainbiken, souvenirs kopen, dorpjes bezoeken en uit eten. Maar de meeste respondenten geven aan dat ze echt naar het gebied komen om te skiën en dat de andere activiteiten worden gezien als een extra optie en niet als de hoofdactiviteit.

Kunstsneeuw en sneeuwkanonnen

Aangezien besneeuwde bergen het belangrijkste onderdeel zijn van de tourist imaginaries, is het niet verrassend dat de afwezigheid van (veel) sneeuw voor een discrepantie tussen ideaalbeeld en realiteit zorgt. Dit blijkt zowel uit de interviews als uit de besprekingen van de foto’s. Een foto waarbij de bergen in de achtergrond niet volledig met sneeuw zijn bedekt wordt minder aantrekkelijk gevonden. Ook de pistes van kunstsneeuw vindt men "witte autobanen” die niet overeenkomen met hoe een skigebied eruit hoort te zien.

"Het past niet. Het past niet bij elkaar dat je gaat skiën in een groene omgeving.”

Sneeuwkanonnen worden, in tegenstelling tot veel andere elementen van de toeristische infrastructuur, gezien als storende elementen in de natuurlijke omgeving; men vindt ze lelijk. Maar desondanks worden ze ook gezien als een oplossing voor de afwezigheid van echte sneeuw. Opvallend is dat slechts een enkeling aangeeft dat sneeuwkanonnen niet goed zijn voor het milieu. De meeste respondenten zien de sneeuwkanonnen als een noodzaak en geven aan dat ze er nu eenmaal bij horen. Het lijkt erop dat sneeuwkanonnen langzaamaan worden geaccepteerd als onderdeel van de toeristische infrastructuur.

"Ik ben gewend aan het feit dat er sneeuwkanonnen zijn en ik heb er geen last meer van.”

Kunstsneeuw wordt gezien als een manier om sneeuwzekerheid te creëren, maar de meeste respondenten geven aan dat indien er in de toekomst geen of heel weinig sneeuw zou vallen in het gebied, ze dan ergens anders zouden gaan skiën.

"Nee, dan zou ik naar een ander gebied gaan. Ook als er alternatieve activiteiten aangeboden zouden worden. Ik kom er voor het skiën. Ik wil gewoon een goede berg met veel sneeuw.”

Wat opvalt is dat de meeste respondenten verminderde sneeuwval, kunstsneeuw en sneeuwkanonnen beoordelen vanuit hun eigen wintersportbeleving en niet vanuit een duurzaamheidsoogpunt. Een enkeling denkt erbij na dat de sneeuwkanonnen niet goed zijn voor het milieu, maar het merendeel van de respondenten is daar niet mee bezig.

Conclusies

Het ideaalbeeld van een skibestemming bestaat uit witte besneeuwde bergen, zon en blauwe luchten. En hoewel dit beeld door de opwarming van de aarde steeds moeilijker te bereiken zal zijn, is dit toch het collectieve idee van wat een skigebied is. Uit de interviews blijkt echter dat de tourist imaginaries van een skibestemming bestaan uit meerdere onderdelen die een aanvulling vormen op het beeld van de besneeuwde bergen. Dit zijn bijvoorbeeld de als authentiek ervaren dorpen, de toeristische infrastructuur en de andere toeristen.

Zoals in de literatuur aangegeven, leidt een discrepantie tussen imaginaries en realiteit tot ongemak. Uit de resultaten blijkt echter dat toeristen deze discrepantie tot op zekere hoogte accepteren.Dit blijkt bijvoorbeeld uit het accepteren van drukte op sommige plaatsen. Dit wordt als normaal gezien en niet als heel storend ervaren.

In tegenstelling tot andere niet-natuurlijke elementen, zoals vlaggen, netten en borden, maken kunstsneeuw en sneeuwkanonnen geen onderdeel uit van tourist imaginaries. Ze zijn voor de toeristen echter een handige manier om de imaginaries in stand te houden. Sneeuwkanonnen en kunstsneeuw zorgen ervoor dat het ideaalbeeld nog steeds kan worden beleefd. Dit wordt gezien als een acceptabele oplossing, waarbij men zich nauwelijks bewust lijkt te zijn van de negatieve effecten ervan op het milieu. Als er in de toekomst te weinig sneeuw gaat vallen, dan geven de meeste respondenten aan naar een ander skiresort te gaan, waar nog wel voldoende sneeuw is. De andere wintersportmogelijkheden zoals rodelen, wandelen, etc, worden gecategoriseerd als randactiviteiten.

Hieruit valt te concluderen dat skitoeristen kortetermijnoplossingen accepteren, zodat het collectieve beeld van skigebieden niet hoeft te worden aangepast. Skitoeristen zijn bereid om concessies te doen aan hun ervaringen, maar houden het droombeeld wel in stand. Ze geven eenvoudigweg aan dat ze willen blijven skiën, en dan maar hoger. Daarnaast geven ze nauwelijks aan dat ze zich zorgen maken om het klimaat, maar meer om hun vakantiebeleving.

Hoewel de ingrediënten die tot aangepaste tourist imaginaries kunnen leiden al aanwezig zijn in de vorm van buitenleven, gezelligheid en winteractiviteiten met minder sneeuw, worden deze door de huidige skitoeristen gezien als randactiviteiten van hun bestaande ideaalplaatje.

Uit dit onderzoek valt af te leiden dat het moeilijk is om de huidige skitoeristen, met hun op het verleden gebaseerde imaginaries, te verleiden tot een andere vorm van wintersport. Voor een toekomstbestendige wintersport in lagergelegen gebieden, is wellicht een verschuiving van doelgroepen noodzakelijk. Er is bijvoorbeeld al langzaamaan een groeiende interesse in wandelen tijdens wintersport, met name onder 55-plussers (Vakantiespreiding.eu, 2021). Dit zijn andere bezoekers, die geïnteresseerd zijn in andere wintersportactiviteiten, die wellicht beter passen bij de veranderende situatie van laaggelegen wintersportgebieden. Voor een groenere, duurzamere wintersport, op basis van andere praktijken, zijn er echter nog onvoldoende beelden, verhalen en ervaringen. Wil een duurzamere wintersport echt een kans krijgen, dan zullen deze activiteiten zich in de hoofden van zowel toeristen als aanbieders moeten verankeren als een collectief en samenhangend beeld.

Referenties

• Gravari-Barbas, M., & Graburn, N. (2012). Tourist imaginaries. Via. Tourism Review, 1.
• Mcgibbon, J. (2006). Differential Experiences of Ski Tourism in the Tirolean Alps. Tourism, Consumption & Representation, 140–157. Oxfordshire: CAB International
• Salazar, N. B. (2012). Tourism imaginaries: A conceptual approach. Annals of Tourism research, 39(2), 863-882.
• Spandre, P., François, H., Thibert, E., Morin, S., & George-Marcelpoil, E. Seasonal (2016) Evolution of a ski slope under natural and artificial snow: detailed observations and modelling.
• Vakantiespreiding.eu (2021). Wintersport-2021. Vakantiespreiding.eu. https://www.vakantiespreiding.eu/wintersport-2021/. Accessed November 2023
• Vanat, L. (2022). International Report on Snow & Mountain Tourism. 14th edition.