Research note - Carbidschieten in Drenthe: Traditioneel knallen in een moderne wereld

Carbidschieten is een intrinsiek onderdeel van het Nederlandse immateriële culturele erfgoed. Deze traditie, diepgeworteld in de Drentse dorpen, verenigt gemeenschappen tijdens de koude oudejaarsdagen. Deze eeuwenoude praktijk, de ogenschijnlijk simpele actie van het lanceren van een bal uit een met carbid gevulde melkbus, belichaamt in werkelijkheid een rijke traditie en een sterk gemeenschapsgevoel.

Maaike de Jong, NHL Stenden Hogeschool; Rijksuniversiteit Groningen, Centrum voor Religie en Erfgoed, maaike.de.jong@nhlstenden.com
Alexander Grit, Lectoraat Ondernemen in Verandering, dubbellectoraat van de Hanzehogeschool en het Alfa-college

Het artikel verdiept zich in de historische, culturele en sociale aspecten van carbidschieten. Het onderzoekt de oorsprong en evolutie van deze traditie en de wijze waarop het de sociale cohesie en het gemeenschapsgevoel in Drentse dorpen versterkt. De studie omvat de rituelen en gezelligheid rondom het carbidschieten, waarbij dorpsbewoners samenkomen voor een feestelijke competitie en genieten van traditionele lekkernijen.

Verder wordt gekeken hoe carbidschieten zich heeft gehandhaafd en ontwikkeld, zowel in praktijk als in betekenis, binnen de hedendaagse regelgeving en maatschappelijke context. Dit omvat een analyse van initiatieven voor het behoud en de promotie van dit erfgoed, ondersteund door gemeenschappen en organisaties, zoals de Stichting Carbidschieten Drenthe. Ook wordt de invloed van overheidsmaatregelen en beleidskaders op de veiligheid en voortzetting van deze carbidschiettraditie onderzocht.

Het artikel belicht ten slotte de interactie tussen traditie en innovatie binnen het carbidschieten en reflecteert op de bredere implicaties van deze traditie voor de studie van vrijetijdsbesteding en cultureel erfgoed. Het biedt inzichten in de dynamiek van vrijetijdsbeleving in relatie tot gemeenschapsbetrokkenheid en culturele identiteit.

Methodologie

Dit onderzoek naar carbidschieten in Drenthe combineerde participatieve observatie, literatuurstudie en contentanalyse van nieuwsbronnen en internet.

Alexander Grit, één van de auteurs, groeide op in een stedelijke omgeving in Drenthe, maar tijdens zijn tienerjaren, rond zijn veertiende, maakte hij kennis met carbidschieten. Deze ervaring begon bij een klasgenoot in Noord-Sleen, die graag experimenteerde met carbid, soms op gevaarlijke manieren, zoals het laten ontploffen van carbid in flessen. Elke oudejaarsavond fietste hij van Emmen naar Westerbork, waar zijn oma woonde die op 31 december jarig was. Tijdens deze fietstochten zag hij op diverse brinken in Drenthe hoe groepen mensen carbidschoten, een activiteit die hem een gevoel van gezelligheid en gemeenschap gaf. Ondanks dat hij zich als stadsjongen soms een buitenstaander voelde, fascineerde de traditie hem, vooral omdat hij de dorpsjeugd benijdde die hierin een vaste plek leek te hebben. Eind jaren ‘80 merkte Grit op dat carbidschieten veranderde. Eerst was het vrij ongecontroleerd, met deksels op melkbussen, maar later werden deze deksels vervangen door voetballen voor meer veiligheid. Deze ervaringen vormden later een inspiratie voor zijn academische interesse in cultureel immateriële erfgoedtradities zoals carbidschieten.

De observaties verschaften inzichten in lokale praktijken en sociale interacties, terwijl de literatuurstudie de historische en culturele context belichtte. Contentanalyse van actuele bronnen bood een perspectief op recente trends en regelgeving. Deze geïntegreerde methodologische aanpak biedt een holistisch inzicht in de traditie van carbidschieten binnen de Drentse gemeenschap.

De Traditie van Carbidschieten

Carbidschieten vormt een intrigerende traditie, waarmee het naderende jaar wordt ingeluid door middel van explosieve chemische reacties. Het fenomeen van carbidschieten omvat een aantal processen, zoals het doseren van het carbid in melkbussen, het beheersen van gasvorming en het tactisch lanceren van projectielen. Deze dynamiek, gekoppeld aan georganiseerde evenementen op zowel individuele als gemeenschapsniveaus, biedt een kijk op de intersectionaliteit van traditie, chemie en gemeenschapsbetrokkenheid.

Oorspronkelijk wellicht geassocieerd met een mannelijk publiek, heeft het carbidschieten tegenwoordig een bredere aantrekkingskracht. Meisjes en vrouwen kunnen net zo enthousiast en bedreven zijn in deze activiteit, waarbij het vooral draait om de gezelligheid en de opwinding van de harde knallen (Chiu, 2019). Carbidschieten kan een aantrekkelijke activiteit zijn voor deelnemers, ongeacht hun geslacht. In de aanloop naar het nieuwe jaar verzamelen vriendengroepen zich om zich gezamenlijk voor te bereiden op het carbidschieten. Dit resulteert in een sfeer van gezelligheid, spanning en plezier (Chiu, 2019).

Het proces van carbidschieten omvat het plaatsen van carbid in een melkbus, die vervolgens op een bokje wordt gezet, zodat de bus schuin omhoog komt te liggen. Dit voorkomt dat de bus door de kracht van de explosie naar achteren schiet. Het carbid wordt lichtjes nat gemaakt en de bus wordt afgesloten met een kunststof bal. Binnenin de bus ontstaat gas en bij een gaatje in de bus wordt een vlammetje gehouden. De resulterende explosie lanceert de bal meters ver weg. De kracht van de knal hangt onder meer af van de tijd die is verstreken sinds de gasvorming (Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland, z.d.-a; Stichting Carbidschieten Drenthe, z.d.-c).

Sommige dorpen organiseren carbidschieten op een grotere schaal, waarbij melkbussen naast elkaar worden opgesteld en het hele evenement zorgvuldig wordt geregisseerd. Carbidschieten kan zowel individueel als in recreatief wedstrijdverband worden beoefend, waarbij de locaties worden bepaald door wet- en regelgeving. In het geval van wedstrijden geldt vaak een specifiek reglement, waarbij de deelnemer die de grootste afstand bereikt, wordt gekroond tot winnaar, een eretitel die een jaar lang gedragen wordt. Voor de deelnemers staat ‘erbij zijn’ centraal, samen met de ontspannen gezelligheid, waarbij traditionele hapjes en drankjes, zoals erwtensoep, oliebollen en carbitter de oudejaarsdag compleet maken (Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland, z.d.-a).

Sociale Cohesie door Carbidschieten in Drenthe

Carbidschieten is ook een uiting van sociale cohesie. Centraal in de beleving van carbidschieten staat de gemeenschappelijke betrokkenheid. Het brengt mensen van alle leeftijden en achtergronden samen, waardoor een sterke gemeenschapsband ontstaat. Oudere generaties dragen de kneepjes van het vak over aan jongeren, waardoor een continuïteit van kennis en traditie gewaarborgd wordt (Chiu, 2019). Deze momenten van leren en delen bevorderen onderlinge respect en verbondenheid.

Carbidschieten is meer dan een activiteit; het is een feestelijk samenzijn. Met evenementen zoals het Open Drents Kampioenschap Carbidschieten ontstaat er een platform bock voor vreugde en vermaak, waarbij de hele gemeenschap betrokken is (KIEN, z.d.-a). De combinatie van spanning, spektakel en de gezamenlijke voorbereidingen maken deze evenementen tot hoogtepunten van het jaar.

Als erkend onderdeel van het immaterieel cultureel erfgoed speelt carbidschieten een rol in het versterken van de lokale identiteit (KIEN, z.d.-b). Het is een trots symbool van Drentse cultuur en traditie, dat bijdraagt aan een gevoel van ‘thuis zijn’ en eigenheid binnen de gemeenschap.

Initiatieven zoals de ‘Wie is de BOCK?’- veiligheidscampagne illustreren hoe de gemeenschap samenwerkt om de traditie veilig en verantwoord te houden. Deze focus op veiligheid en verantwoordelijkheid versterkt het gevoel van zorg en aandacht voor elkaar (Stichting Carbidschieten Drenthe, z.d.-a).

De carbidschiettraditie bevordert de vorming van inclusieve en veerkrachtige gemeenschappen door het samenbrengen van mensen van verschillende achtergronden, en versterkt de sociale banden en culturele identiteit door het behoud van lokaal immaterieel erfgoed (Verenigde Naties, 2020; United Nations, 2019, World Tourism Organization, 2012).

Het Knallende Erfgoed: Carbidschieten in Drenthe

Carbidschieten is een traditie die in Nederland steeds meer aan populariteit wint, vooral rond de jaarwisseling. Deze groeiende belangstelling is duidelijk terug te zien in de verkoopcijfers van carbid. Waar in 2015 nog tussen de 40.000 en 50.000 kilo carbid werd verkocht, is dit aantal in 2019 gestegen tot tussen de 80.000 en 90.000 kilo. Deze opmerkelijke stijging kan voor een deel verklaard worden door de flexibelere tijdsrestricties in vergelijking met vuurwerk; carbidschieten is overdag toegestaan, terwijl vuurwerk pas vanaf 18.00 uur mag worden afgestoken. Deze langere beschikbare tijd maakt carbidschieten een aantrekkelijk alternatief voor vuurwerk tijdens oud en nieuw. Daarnaast is carbid in verhouding tot vuurwerk veel goedkoper (NOS Nieuws, 2020). In regio’s zoals Drenthe heeft deze traditie een vaste plek veroverd binnen de lokale verenigingen en vriendengroepen.

De Stichting Carbidschieten Drenthe speelt een rol in het behoud en de promotie van deze traditie als immaterieel erfgoed (Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland, z.d.-a; Stichting Carbidschieten Drenthe, z.d.-b). Erfgoedgemeenschappen dragen bij aan zowel het culturele als het maatschappelijke welzijn (World Tourism Organization, 2012). Dit aspect is ook geïntegreerd in de elfde Duurzame Ontwikkelingsdoelstelling: "Maak steden en menselijke nederzettingen inclusief, veilig en veerkrachtig” (Verenigde Naties, 2020). Binnen dit kader richt het artikel zich vooral op doelstelling 11.4, die streeft naar "De inspanningen verhogen om het culturele en natuurlijke erfgoed van de wereld te beschermen en veilig te stellen” (Verenigde Naties, 2020; United Nations, 2019).

In Nederland staat het onderzoek naar de bescherming van immaterieel cultureel erfgoed en toerisme, dat door UNESCO als ‘duurzame bescherming’ is gedefinieerd (UNESCO & EIIHCAP, 2008), mede dankzij de inzet van het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN) op de culturele agenda. Immaterieel erfgoed omvat tradities die mensen zo waardevol achten, dat ze niet willen dat die verdwijnen. Het ontstaat niet zomaar, maar wordt in stand gehouden door liefhebbers die het als hun taak zien om de traditie aan toekomstige generaties door te geven (Stichting Carbidschieten Drenthe, z.d.-a). Immaterieel erfgoed wordt door het KIEN als volgt omschreven:

Cultuuruitingen die door erfgoedgemeenschappen worden beleefd als erfgoed en hen een gevoel van identiteit en continuïteit geven. Dit immaterieel erfgoed wordt steeds opnieuw vormgegeven in samenhang met maatschappelijke veranderingen en in interactie met de sociale omgeving en van generatie op generatie doorgegeven (KIEN, z.d.-b).

UNESCO omschrijft immaterieel erfgoed als Sustainable Safeguarding [duurzame bescherming] (UNESCO & EIIHCAP, 2008). Het begrip ‘cultureel erfgoed’ is in de afgelopen decennia aanzienlijk veranderd en omvat nu niet alleen monumenten en objecten, maar ook immateriële elementen, zoals tradities, mondelinge overleveringen, uitvoerende kunsten, sociale praktijken en kennis. UNESCO heeft hieraan bijgedragen met instrumenten die de diversiteit en waarde van immaterieel cultureel erfgoed benadrukken. Dit erfgoed, hoewel kwetsbaar, speelt een cruciale rol in het behouden van culturele diversiteit in een geglobaliseerde wereld. Het draagt niet alleen bij aan culturele manifestaties, maar ook aan het doorgeven van kennis en vaardigheden van generatie op generatie. Immaterieel cultureel erfgoed vertegenwoordigt zowel historische tradities als hedendaagse praktijken en het delen ervan bevordert de interculturele dialoog en respect voor verschillende levenswijzen. Het wordt gewaardeerd op basis van gemeenschappen en erkend door degenen die het creëren en doorgeven, waardoor het een gemeenschapsgericht karakter krijgt (Unesco Intangible Cultural Heritage, z.d.).

In 2012 heeft Nederland het UNESCO Verdrag inzake de Bescherming van Immaterieel Cultureel Erfgoed ondertekend. Hiermee heeft Nederland zich verplicht tot het maken van een inventarisatie van het immaterieel erfgoed (KIEN, z.d.-b; Van der Hoeven, 2016). Immaterieel erfgoed is een levend en dynamisch aspect van cultuur, vaak gekenmerkt door culturele activiteiten die door mensen worden ondernomen of georganiseerd. UNESCO heeft vijf domeinen of categorieën vastgesteld voor immaterieel erfgoed (KIEN, z.d.-b). Carbidschieten in Drenthe, erkend binnen het domein van ‘festiviteiten, rituelen en sociale praktijken’ (KIEN, z.d.-a), staat sinds 2014 op de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed van Nederland (Stichting Carbidschieten Drenthe, z.d.-a). De opname op deze lijst kwam tot stand nadat de lokale erfgoedgemeenschap in Drenthe deze traditie voor erkenning voorstelde aan het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN).

In de provincie Drenthe wordt de vrijetijdseconomie als essentieel onderdeel van het ruimtelijk beleid gezien, waarbij het beleid zowel de integratie van deze elementen in de leefomgeving als de plaatsing van lokale tradities zoals carbidschieten binnen een breder kader van culturele betrokkenheid en erfgoedbehoud benadrukt.

De provincie Drenthe beschouwt cultuurhistorie, monumentenzorg en archeologie als ruimtelijk erfgoed. Deze elementen zijn integrale onderdelen van de leefomgeving. Het beschermen en bevorderen van dit ruimtelijk erfgoed vormt daarom een essentieel onderdeel van het ruimtelijk beleid. De provincie Drenthe vindt dat cultuur een gedeelde ervaring is, waarbij iedereen moet kunnen deelnemen aan en genieten van een levendig cultureel leven. Ze faciliteert ontmoetingen tussen mensen en organisaties, stelt heldere richtlijnen voor cultuurmakers op en stimuleert creatieve samenwerkingen met andere sectoren (Provincie Drenthe, z.d.-a).

In de provinciale cultuurnota 2021-2024, getiteld ‘Cultuur om te delen’, ligt de focus op het vergroten van brede betrokkenheid en toegankelijkheid, het bevorderen van samenwerking en het bieden van duidelijkheid aan cultuurmakers door middel van structurele middelen voor de Drentse basisinfrastructuur. De nota beschrijft daarnaast het beleid van de provincie met betrekking tot het behoud van erfgoed. Het huidige cultuurbeleid wordt grotendeels voortgezet, met een nadruk op het gebruik van langdurige financiële middelen in plaats van tijdelijke. De provincie streeft ernaar een toegankelijk cultuurklimaat te creëren, waarbij de ambitie is dat iedereen, actief of passief, kan deelnemen en ruimte krijgt voor persoonlijke ontwikkeling. Een tweede belangrijk accent is gericht op het bevorderen van samenwerking, zowel binnen Drenthe als op regionaal, landelijk, of zelfs internationaal niveau, zoals samenwerking met Duitsland (Provincie Drenthe, z.d.-b). Op het gebied van cultuur heeft de provincie als doel de verhalen van het verleden, het heden en de toekomst te vertellen en tastbaar te maken (Provincie Drenthe, z.d.-a). De website ‘Terug in Drenthe’ verbindt de verhalen met de vrijetijdseconomie (Provincie Drenthe, z.d.-c). Echter, hierbij wordt het carbidschieten niet genoemd. De website neemt bezoekers mee op een reis door de geschiedenis van de oerprovincie van Nederland. Ze kunnen ontdekken hoe de tijdlijnen zich ontvouwen en kunnen zich laten meeslepen door de boeiende verhalen uit het rijke verleden van Drenthe (Home Nederlands, z.d.).

Hoewel carbidschieten geliefd is als plattelandsactiviteit in het oosten en noorden van Nederland, is het geen onbekend fenomeen in andere delen van het land. Ook in stedelijke gebieden en elders in Nederland neemt carbidschieten toe. Dit komt deels doordat carbid zeer betaalbaar is en de regulering rondom vuurwerk steeds strikter (Chiu, 2019; Enthoven, 2015; Te Bogt, 2020). Eind 2023 ontving de eeuwenoude traditie van melkbusschieten in Kampen, Overijssel, UNESCO-erkenning als immaterieel cultureel erfgoed. Deze erkenning benadrukt het culturele belang van carbidschieten in een stedelijke omgeving. Het Schuttersgilde Kampen en de lokale gemeenschap hebben hier jarenlang naar gestreefd. Tevens bood het eerste Nationale Carbidcongres een platform voor het delen van kennis en ervaringen over carbidschieten. Het congres bracht liefhebbers en experts uit heel Nederland samen en focuste op veiligheid, educatie en het behoud van carbidschieten (RTV Oost, 2023). De erkenning van het melkbusschieten in Kampen en het eerste Nationale Carbidcongres markeren de meeste recente ontwikkeling in de waardering en het behoud van de Nederlandse carbidschiettraditie.

Carbidschieten: Van Germaanse Rituelen tot Hedendaagse Traditie

De oorsprong van carbidschieten ligt in de tijd van de Germanen. Deze traditionele activiteit is nauw verbonden met de eeuwenoude viering van het joelfeest. Historisch gezien staken de Germanen tijdens deze festiviteit grote vuren aan en produceerden zij luidruchtige geluiden om kwade geesten te verdrijven. Dit ritueel lijkt op het hedendaagse gebruik van vuurwerk om het kwaad af te weren. Deze traditie evolueerde in de loop der jaren. Vanaf de twintigste eeuw speelde carbide een centrale rol bij de oudejaarsviering (Huisman, 2017; IsGeschiedenis, 2021; Koops, 2022).

Op 2 mei 1892 ontdekte de Canadese uitvinder Thomas L. Wilson per toeval calciumcarbide, terwijl hij zocht naar een methode om aluminium goedkoop te produceren. Zijn experiment omvatte het smelten van koolstof en ongebluste kalk (calciumoxide) bij 2000° Celsius. Bij contact met water ontstond uit het resulterende mengsel een licht ontvlambaar gas: acetyleen. Het afgekoelde product, calciumcarbide (CaC2), werd populair in (fiets)verlichting, lassen en later in het carbidschieten (BOCK-campagne, 2022).

De combinatie van de beschikbaarheid van carbid en melkbussen op het platteland stimuleerde het carbidschieten. Dit gebruik bleek populair bij jonge mannen tijdens overgangsrituelen, zoals de jaarwisseling en bruiloften. Na de Tweede Wereldoorlog evolueerde het carbidschieten van een individuele activiteit naar georganiseerde evenementen. Kinderen oefenden met verfblikken, terwijl volwassenen melkbussen gebruikten. In de jaren zeventig werd het een sociale activiteit, vaak gehouden op dorpsbrinken, sportvelden en openbare terreinen. In de jaren ‘80 verving een voetbal de snel vervormende deksels, wat een veiligheidsverbetering was (KIEN, z.d.-a).

Elke gemeente in Nederland hanteert zijn eigen regels t.a.v. carbidschieten. Deze lokale regelgeving varieert sterk. Gemeenten evalueren jaarlijks de jaarwisseling om hun draaiboeken bij te werken en nieuwe maatregelen te introduceren. In 2018-2019 richtten gemeenten zich op thema’s zoals het tegengaan van vuurwerkoverlast, brandstichting, vandalisme en agressie tegen hulpverleners. Speciale aandacht ging uit naar carbidschieten en vreugdevuren (Klein Haneveld, Van Wijk, Ferweda & Van Ham, 2019).

Dialoog, samenwerking en communicatie is een belangrijk aspect van handhaving en veiligheid. Tijdens de coronapandemie werd in de gemeente Twenterand (Overijssel) de kwestie van carbidschieten op oudejaarsavond behandeld. Ondanks dat het een diepgewortelde traditie is, overwoog men een verbod. Burgemeester Broekhuizen van Twenterand besloot echter carbidschieten buiten de bebouwde kom toe te staan, met de nadruk op veiligheid en gezond verstand (Helsloot & Scholtens, 2021).

Elk jaar reikt de stichting de Melkbustrofee uit aan de winnaar van het Open Drents Kampioenschap Carbidschieten. De lokale en provinciale media in Drenthe besteden uitgebreid aandacht aan het carbidschieten tijdens live-uitzendingen. Bovendien zijn de lokale overheden betrokken als vergunningverleners en regelgevers bij deze festiviteiten (KIEN, z.d.-a).

De ‘Wie is de BOCK?’-campagne, gestart in 2015, is een initiatief van het Brandwondencentrum Martini Ziekenhuis Groningen, de Brandweer Drenthe en Stichting Carbidschieten Drenthe. Deze campagne reageerde op een toename van ernstige brandwonden door carbidschieten in 2014, na wijzigingen in het vuurwerkbesluit. De campagne richt zich op het vergroten van bewustzijn en veiligheid rondom carbidschieten. BOCK staat voor ‘Bewust Oplettende CarbidKnaller’, een persoon die bekend is met de vijf cruciale veiligheidstips voor het hanteren van carbid. Sinds de introductie van deze campagne, is een daling in het aantal ernstige brandwonden waargenomen. De campagne wordt ondersteund door diverse veiligheidsregio’s, GGD’en en bijna alle gemeenten in de betrokken regio’s (Stichting Carbidschieten Drenthe, z.d.-a). De campagne heeft niet alleen de veiligheid rondom carbidschieten vergroot (Stichting Carbidschieten Drenthe, z.d.-a), maar draagt ook bij aan de sociale en culturele waardering van de traditie. Echter, thema’s als milieuvervuiling en geluidsoverlast blijven controversieel. De Partij voor de Dieren en een deel van het Drents Parlement zijn in conflict over de milieueffecten en geluidsoverlast van carbidschieten en paasvuren. Er gaan stemmen op om carbidschieten af te schaffen, wijzend op de impact op het milieu en het welzijn van dieren (Vinkenvleugel, 2023).

Evolutie en Behoud van Carbidschieten in Drenthe: Een Coherente Aanpak over Decennia

In een voortdurende inspanning om de eeuwenoude traditie van carbidschieten te behouden, ontvouwden zich volgens het KIEN door de jaren heen strategische borgingsacties in diverse periodes (KIEN, z.d.-a). In de periode van 2014-2016 stond de promotie van carbidschieten centraal, met hoogtepunten zoals het Open Drents Kampioenschap Carbidschieten en het opzetten van een jeugdcompetitie. Tijdens deze jaren werden nauwe banden onderhouden met de colleges en ambtenaren van de twaalf Drentse gemeenten, met speciale aandacht voor vergunningverlening en veiligheid. Exploratie van samenwerkingsmogelijkheden met Marketing Drenthe en Kunst en Cultuur Drenthe diende om carbidschieten als een verankerde traditie te positioneren. Door het delen van content op sociale media werden mensen enthousiast en geïnformeerd, terwijl het documenteren en archiveren van de traditie de toegankelijkheid ervan vergrootte via de website en sociale media (KIEN, z.d.-a).

In de daaropvolgende jaren, van 2017-2019, verschoof de focus naar het vestigen van aandacht op de traditie, met deelname aan evenementen, zoals de cultuurhistorische markt en het organiseren van een jongerencompetitie op oudjaarsdag. Promotie via spreekbeurten, websites, en sociale media bleef een kernstrategie om het bewustzijn te vergroten.

In de recentere periode van 2020-2022 werd een innovatieve koers ingeslagen met de ontwikkeling van een communicatiestrategie, waarbij influencers werden ingezet om jongeren direct aan te spreken. Het onderzoeken van een digitaal platform voor carbidschietlocaties en het actief bezoeken van deze locaties voor gesprekken met jongeren, getuigden van een moderne benadering om de traditie levendig te houden (KIEN, z.d.-a).

Ten slotte wordt door het KIEN aangegeven dat het behouden van contact met de achterban via sociale media en het blijven investeren in campagnes, zoals ‘Wie is de Bock’, integrale aspecten vormden van de gelaagde aanpak over diverse periodes, die gezamenlijk hebben bijgedragen aan het behoud, de promotie en vernieuwing van de traditie van carbidschieten in Drenthe (KIEN, z.d.-a).

In aanvulling op de initiatieven in Drenthe kan gekeken worden naar eerder onderzoek naar immaterieel erfgoed in Friesland, dat aanbevelingen opleverde voor het heroverwegen van samenwerking en netwerkvorming binnen erfgoedgemeenschappen (Coster, De Jong, Grit & Vroom, 2020). Dit onderzoek vond plaats in nauwe samenwerking met het KIEN in het kader van de toenmalige onderzoeksagenda 2017 – 2020, waarbij ’Immaterieel Erfgoed en Toerisme’ één van de onderzoekslijnen was (KIEN, z.d.-e). In hun onderzoek benadrukken Coster et al. het belang van het bevorderen van samenwerking tussen gemeenschappen van immaterieel cultureel erfgoed. Ze wijzen op het potentieel om publieke steun te vergroten, bewustzijn te verspreiden en een sterk netwerk op te bouwen. De betrokkenheid van gemeenten, musea en externe instellingen wordt sterk aangemoedigd om dergelijke samenwerkingen actief te faciliteren. Het onderzoek suggereert ook een diepgaande verkenning van de rollen van externe belanghebbenden, waaronder gemeenten, lokale ondernemers, museumfederaties en toeristenkantoren. Om een volledig begrip van de dynamiek, uitdagingen en kansen van elke gemeenschap te verkrijgen, wordt aanbevolen om interviews te houden met gemeenschapsleden. In wezen benadrukt het onderzoek het belang van samenwerking, evenwichtig beheer van toerisme en voortdurende monitoring voor de duurzaamheid van gemeenschappen van immaterieel cultureel erfgoed. Het stelt voor dat een netwerk van immaterieel cultureel erfgoed kan worden ontwikkeld door gezamenlijke inspanningen, met behoud van zowel milieu- als maatschappelijke duurzaamheid (Coster et.al., 2020). Het verkennen van de toepasbaarheid van een dergelijke benadering in Drenthe kan een waardevol onderzoekspad zijn voor toekomstig onderzoek.

Kennisontwikkeling vormt het kloppende hart van de activiteiten van het KIEN, met als hoofddoel de verdieping van kennis ter ondersteuning van de praktijk van het behouden van immaterieel erfgoed. Het onderzoeksteam van het KIENheeft ambitieuze plannen voor de periode 2021-2024, waarbij de focus ligt op drie cruciale onderzoeksgebieden. Ten eerste wordt gekeken naar de relatie tussen immaterieel erfgoed en diversiteit, een essentieel aspect gezien de rijke verscheidenheid aan culturele uitingen. Daarnaast staat immaterieel erfgoed in het licht van duurzaamheid, waarbij de duurzame praktijken die inherent zijn aan immaterieel erfgoed, worden onderzocht en geïntegreerd. Tot slot werpt het team zijn blik op inventarisatiemethodieken, met als doel effectieve en innovatieve methoden te ontwikkelen voor het vastleggen van immaterieel erfgoed. Deze ambitieuze agenda bouwt voort op de bevindingen van de vorige kennisagenda uit de periode 2017-2020, getiteld ‘Immaterieel Erfgoed als proeftuin voor een mondialiserende samenleving’ (KIEN, z.d.-d). Hiermee wordt een solide basis gelegd voor het voortstuwen van inzicht en innovatie op het gebied van immaterieel erfgoed in de komende jaren.
In het licht van de ontwikkeling en het behoud van carbidschieten in Drenthe, blijkt de coherente aanpak over decennia een succesvolle strategie te zijn. Van promotie en aandachtsvestiging tot innovatieve benaderingen, de gelaagde aanpak heeft bijgedragen aan het behoud, de promotie en vernieuwing van deze eeuwenoude traditie. Om het carbidschieten nog beter te laten aansluiten bij onder andere de kennisagenda van het KIEN, kan het onderzoek naar immaterieel erfgoed in Friesland als inspiratie dienen. Samenwerking met andere gemeenschappen, betrokkenheid van gemeenten en externe instellingen, evenals interviews met gemeenschapsleden, kunnen waardevolle elementen zijn. Bovendien kan het verkennen van de toepasbaarheid van een netwerkbenadering, zoals voorgesteld in het onderzoek, relevant zijn voor de duurzaamheid van carbidschieten in Drenthe. Het KIEN zelf richt zich op ambitieuze onderzoeksgebieden, waaronder de relatie tussen immaterieel erfgoed en diversiteit, duurzaamheid en inventarisatiemethodieken (KIEN, z.d.-d), wat de basis legt voor verdere inzichten en innovatie in de komende jaren.

Conclusie en aanbevelingen

De conclusies en aanbevelingen zijn relevant voor een breed scala aan belanghebbenden waaronder lokale overheden, erfgoedgemeenschappen, culturele organisaties zoals de Stichting Carbidschieten Drenthe, en individuele beoefenaars van carbidschieten. Deze inzichten zijn ook waardevol voor studenten, onderzoekers, beleidsmakers en maatschappelijke organisaties die zich richten op immaterieel cultureel erfgoed zoals het KIEN, met bijzondere aandacht voor duurzaamheid en gemeenschapsontwikkeling.

Carbidschieten in Drenthe is een belangrijk onderdeel van het Nederlandse immaterieel cultureel erfgoed geworden. De carbidschiettraditie weerspiegelt niet alleen de Drentse identiteit maar versterkt ook de sociale cohesie en het gemeenschapsgevoel. Uit het onderzoek blijkt dat carbidschieten mensen van diverse leeftijden en achtergronden samenbrengt en helpt bij het overdragen van kennis en tradities. Bovendien heeft deze traditie zich aangepast aan moderne tijden door veiligheidsnormen te integreren. Gezien de groeiende populariteit en culturele betekenis van carbidschieten is het van belang de carbidschiettraditie te ondersteunen, te behouden en verantwoord te reguleren. Het is een suggestie om verder onderzoek te doen naar aanvullende veiligheidsmaatregelen en duurzaamheid van carbidschieten om deze te verbeteren en te waarborgen. Interviews met stakeholders zoals deelnemers, organisatoren en andere betrokkenen kunnen waardevolle inzichten bieden in de motieven, betekenissen en uitdagingen van carbidschieten, wat bijdraagt aan een dieper begrip van deze praktijk.

Carbidschieten geeft inzichten in diverse aspecten van vrijetijd, cultuur en gemeenschapsbinding. Een interdisciplinaire benadering, waarbij expertise uit verschillende vakgebieden wordt gecombineerd, kan helpen een breder begrip en waardering voor deze traditie te bevorderen. Bovendien is het bevorderen van samenwerking en diversiteit binnen erfgoedgemeenschappen essentieel. Onderzoek naar hoe deze gemeenschappen kunnen worden aangemoedigd om samen te werken en diversiteit te omarmen, draagt bij aan het behoud en de verrijking van diverse perspectieven en tradities, wat het begrip en de waardering van carbidschieten als culturele praktijk versterkt. Daarnaast is er behoefte aan onderzoek naar de invloed van carbidschieten op toerisme en de regionale economie, met name in Drenthe. Tenslotte is het aanbevolen om aan te sluiten bij de onderzoeksthema’s van KIEN (2021-2024). Dit omvat onderzoek naar de eerdergenoemde inclusiviteit en culturele diversiteit van carbidschieten, duurzaamheidsinitiatieven binnen de traditie, en de ontwikkeling van innovatieve digitale archiefmethoden en participatieve inventarisatietechnieken.

Door de verschillende facetten van carbidschieten in Drenthe vanuit een multidisciplinair perspectief te belichten, wordt niet alleen de huidige staat van deze traditie in kaart gebracht, maar worden ook toekomstige aandachtsgebieden geïdentificeerd. Hierdoor kunnen we zorgen voor een duurzame waardering en behoud van carbidschieten in Drenthe als waardevol en uniek Nederlands immaterieel cultureel erfgoed.

Referenties

BOCK-campagne. (2022, 7 december). Veelgestelde vragen - Wie is De Bock. https://wieisdebock.nl/veelgestelde-vragen/
Chiu, Y. Y. (2019, 29 december). Hoezo is carbid schieten voor jongens? Sophie (28) uit Epse knalt al jaren: ‘Hoe harder, hoe beter’. Tubantia. https://www.tubantia.nl/regio/hoezo-is-carbid-schieten-voor-jongens-sophie-28-uit-epse-knalt-al-jaren-hoe-harder-hoe-beter~ad80b10c/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
Coster, A., De Jong, M., Grit, A., & Vroom, S. (2020). A Sustainable Future for Frisian Folklore: Opportunities and Challenges for the Sustainable Safeguarding to Intangible Cultural Heritage and Tourism in Friesland. Volkskunde, 121(4), 549-577.
Enthoven, A. (2015, 27 december). Carbidschieten ook bij ons populair: waar mag het wel en niet? Omroep West. https://www.omroepwest.nl/nieuws/3021559/carbidschieten-ook-bij-ons-populair-waar-mag-het-wel-en-niet
Helsloot, I & Scholtens, A. (2021). De Verbindende Burgemeester. Burgermeester, 36-37. https://www.burgemeesters.nl/assets/publications/2021026_Burgemeester_99_V2-def.pdf
Home Nederlands. (z.d.). Terug in Drenthe. https://www.terugindrenthe.nl/
Huisman, J. (2017, 29 december). Mysterie opgelost: Waar komt carbidschieten vandaan? indebuurt Enschede. https://indebuurt.nl/enschede/genieten-van/mysteries/mysterie-opgelost-waar-komt-carbidschieten-vandaan~12600/
IsGeschiedenis. (2021, 22 december). Carbidschieten: knallend het jaar uit. https://isgeschiedenis.nl/nieuws/carbidschieten-knallend-het-jaar-uit
Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland. (z.d.-a). Carbidschieten in Drenthe. Geraadpleegd op 11 november 2023, van https://www.immaterieelerfgoed.nl/nl/carbidschieten
Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland. (z.d.-b). Netwerk, inventaris en register. Geraadpleegd op 11 november 2023, van https://www.immaterieelerfgoed.nl/nl/netwerkinventarisregister
Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland. (z.d.-c). Wat is immaterieel erfgoed? Geraadpleegd op 11 november 2023, van https://www.immaterieelerfgoed.nl/nl/watisimmaterieelerfgoed
Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland. (z.d.-d). Kennisontwikkeling. Geraadpleegd op 11 november 2023, vanhttps://www.immaterieelerfgoed.nl/nl/kennisontwikkeling
Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland. (z.d.-e). Resultaten Kennisagenda ‘2017-2020’. Geraadpleegd op 11 november 2023, van https://www.immaterieelerfgoed.nl/nl/kennisagenda
Koops, E. (2022, 21 juni). Carbidschieten: een korte geschiedenis. Historiek. https://historiek.net/carbidschieten-geschiedenis-traditie/88468/
Klein Haneveld, L., Van Wijk, A., Ferweda, H., & Van Ham, T. (2019). Terugblikken op de jaarwisseling. https://repository.wodc.nl/handle/20.500.12832/2452
NOS Nieuws. (2020, 15 november). Carbidschiet-stichting waarschuwt voor risico’s nu populariteit stijgt. NOS. https://nos.nl/artikel/2356653-carbidschiet-stichting-waarschuwt-voor-risico-s-nu-populariteit-stijgt
Provincie Drenthe. (z.d.-a). Cultuur. https://www.provincie.drenthe.nl/onderwerpen/cultuur-sport-vrije/cultuur/
Provincie Drenthe. (z.d.-b). Cultuurnota Drenthe 2021 – 2024: Cultuur om te delen. https://www.provincie.drenthe.nl/onderwerpen/cultuur-sport-vrije/cultuur/cultuurnota-drenthe-2021-2024-cultuur/
Provincie Drenthe. (z.d.-c). Erfgoed. https://www.provincie.drenthe.nl/onderwerpen/cultuur-sport-vrije/cultuur/erfgoed/
RTV Oost. (2023, 27 november). Melkbusschieten in Kampen krijgt UNESCO-status: "Veiligheid essentieel voor behoud traditie”. RTV Oost. https://www.rtvoost.nl/nieuws/2284157/melkbusschieten-in-kampen-krijgt-unesco-status-veiligheid-essentieel-voor-behoud-traditie
Stichting Carbidschieten Drenthe. (z.d.-a). De BOCK Campagne. Geraadpleegd op 11 november 2023, van https://maxwoltinge.wixsite.com/carbidschietendrenth/bock
Stichting Carbidschieten Drenthe. (z.d.-b). Immaterieel erfgoed. Geraadpleegd op 11 november 2023, van https://maxwoltinge.wixsite.com/carbidschietendrenth/general-clean-1
Stichting Carbidschieten Drenthe. (z.d.-c). Wat is Carbidschieten? Geraadpleegd op 11 november 2023, van https://maxwoltinge.wixsite.com/carbidschietendrenth
Te Bogt, A. (2020, 18 november). Zorgen om groeiende interesse in carbidschieten: kop erbij houden, niet ervoor. AD. https://www.ad.nl/binnenland/zorgen-om-groeiende-interesse-in-carbidschieten-kop-erbij-houden-niet-ervoor~a240330f/
UNESCO Intangible Cultural Heritage. (z.d.). What is intangible cultural heritage? Geraadpleegd op 11 november 2023, van https://ich.unesco.org/en/what-is-intangible-heritage-00003
UNESCO & EIIHCAP. (2008). Safeguarding Intangible Heritage and Sustainable Cultural Tourism: Opportunities and Challenges. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000178732.locale=en 13
United Nations. The Sustainable Development Goals Report 2019. New York, 2019, p. 44-45. https://unstats.un.org/sdgs/report/2019/The-Sustainable-Development-Goals-Report-2019.pdf
Verenigde Naties. (2020, 17 januari). SDG 11. https://unric.org/nl/duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen/sdg-11/
Vinkenvleugel, S. (2023, 1 november). Scherpe keuzes zijn noodzakelijk, blijkt uit de Drentse cultuurnota. RTV Drenthe. https://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/16005496/scherpe-keuzes-zijn-noodzakelijk-blijkt-uit-de-drentse-cultuurnota
World Tourism Organization. (2012), Tourism and Intangible Cultural Heritage, UNWTO, Madrid.