Hoe ziet de duurzame bezoekerseconomie er in 2050 uit?
In haar jaarlijkse netwerkbijeenkomst ging Destinatie Nederland op zoek naar de duurzame bezoekerseconomie in 2050. Die wordt lokaal en regionaal vormgegeven door DMO’s en CMO’s. Landelijk wordt door Destinatie Nederland aangedrongen op meer visie en beleid. Het werd een bijeenkomst met veel humor, interessante inzichten en gezichtspunten maar een licht teleurstellend eind.
Voorzitter Herre Dijkema: Regie nemen
Voorzitter Herre Dijkema van Destinatie Nederland onderstreepte nog maar eens het enorme belang van de bezoekerseconomie. "We zien dat na corona het bezoekersaantal weer groeit”. Maar die groei is volgens Dijkema ongelijk over het land verdeeld.” Er zijn nog veel plekken in Nederland die meer bezoekers kunnen gebruiken.” Hij constateerde ook een andere uitdaging: "Die 1,5 miljoen Nederlanders die er de komende decennia bij komen, willen ook allemaal recreeren.” Dat werpt de vraag op hoe we dat gaan organiseren. "We hebben in dit landje wat te doen”, constateerde hij nuchter met een aanzet tot een oplossing in de achterzak. "We moeten op die onevenwichtige groei nationaal regie nemen en keuzes maken hoe die groei eruit gaat zien. Waar wel ruimte is voor groei en waar niet.” In de optiek van Dijkema moet op veel plekken aanbod worden ontwikkeld om ook die plekken interessant te maken voor bezoekers.” Daarmee was de centrale vraag voor de bijeenkomst gezet die aan het eind door de aanwezige Kamerleden alleen nog maar hoefde worden ingekopt. Maar zaten ze wel goed op de bal?
Na een uitermate humoristisch intermezzo van caberetier Dolf Jansen was het de beurt aan journalist-econoom Mathijs Bouman die toerisme in 2050 vooral ziet als omgaan met schaarste.
Econoom Mathijs Bouman: Arbeidsintensieve sector gaat voor problemen zorgen
Met "u heeft veel meer verstand van toerisme en ik ga daar met een economische blik naar kijken”, trapte Bouman af om in de tweede zin nog een tandje bij te zette: "We hebben in Nederland een luxeprobleem omdat bijna alle problemen te maken hebben met schaarste. Schaarste aan werknemers, schaarste aan ruimte. Helaas ook schaarste aan klimaat.” Grote uitdaging is dat in Europa toerisme tweemaal zo snel groeit als de hele economie. Zo is de verwachting dat toerisme met 3,3% per jaar gaat groeien tegenover 1,5% van het hele Europese bbp. In de sector komen er 8 miljoen banen bij. "Dat klinkt fantastisch”, begon Bouman optimistisch, "Maar dat gaat vooral veel problemen geven want meer banen in Nederland realiseren is kansloos.”
En toen kwam Bouman met een hele interessante analyse: "In Nederland groeit het aandeel toerisme in het bbp vanaf het begin van de eeuw gestaag. Wel een grote dip tijdens corona maar we zien ook een snel herstel.” En dan signaleert Bouman een probleem. Hij ziet dat in toerisme het aandeel in banen hoger ligt dan het aandeel in het bbp. "Dat betekent dat je een arbeidsintensieve sector bent. Maar we moeten in Nederland juist af van arbeidsintensieve sectoren.” Daarmee legde Bouman de vinger op een potentieel zere plek: "Op enig moment ontdekken ze dat in Den Haag ook en zijn jullie ineens een probleem.”
En het wordt nog erger. "We hebben in de vrijetijdssector nu al structureel een tekort aan werknemers, waarbij een groot aantal jongeren relatief veel uren werken in vergelijking met andere landen. ” Maar wie in de toekomst voor nieuwe werknemers vooral naar jongeren kijkt, komt volgens Bouman bedrogen uit: "De jongeren zijn op.” Alsof het nog niet allemaal erg genoeg is hebben we volgens Bouman ook nog eens te maken met een dubbele vergrijzing. Dat zorgt voor veel ouderen die willen recreëren. "Een tent vol grijze koppies en twee slaafjes die ze moeten bedienen”, hield hij een beeldend schrikbeeld voor.
Bouman onderbouwde zijn boute stellingen met harde feiten: "In 1950 hadden we op elke 65-plusser zeven werkenden. In 1980 was dat al vijf op één doordat we langer leefden. Dat is de goede vergrijzing. In 2021 was het al vier op één en zaten we in de slechte vergrijzing met nu zelfs drie werkenden op één 65-plusser.” Wie geruststellend denkt dat we hier te maken hebben met een tijdelijk probleem werd door Boumans ruw gewekt. "We doen net alsof de babyboomers een tijdelijk probleem zijn maar dat is niet zo. We krijgen nooit meer een bevolkingspiramide met veel werkenden en relatief weinig inactieven.”
In harde cijfers blijkt ineens dat we migratie keihard nodig hebben. Bouman: "De in Nederland geboren beroepsbevolking daalt van 7,2 miljoen nu naar 5,9 miljoen in 2070. Je krijgt pas een gelijkblijvende beroepsbevolking door migratie. Vergrijzen zonder migratie gaat niet. Als we migranten gaan buitensluiten gaan we de problemen niet oplossen.”
Ondanks migratie moeten we ons erop voorbereiden dat we meer moeten doen met minder personen. "Daar is de vrijetijdssector helaas niet heel erg goed in”, meldde Bouman met gevoel voor understatement. De enige reden dat we nog economisch groeien is dat we harder zijn gaan werken. Dat is snel eindig omdat we dan massaal uitvallen. "De sector moet zwaar inzetten op digitaliseren en automatiseren om de arbeidsproductiviteit omhoog te krijgen.”
Naast schaarste aan werknemers ziet Bouman nog een tweede schaarste opdoemen en dat is die van fysieke ruimte. "Ik heb niet het idee dat jullie in de nota’s en beleid vooraan staan”, constateerde hij met enig understatement en vroeg zich tegelijkertijd af wat al die mensen in hun vrijetijd gaan doen. Over de organisatie van vrijetijdssector was hij vrij hard: "Een diffuse sector die verdeeld is komt niet aan tafel. Je bent bijna te laat want de goed georganiseerde partijen zijn Nederland al aan het verdelen. Je hebt als sector echt nationale aansturing nodig. Dat kan niet op provinciaal en gemeentelijk niveau.”
Het slechte nieuws hield maar niet op want in de optiek van Bouman heeft de sector ook nog eens last van schaarste aan natuur en CO2 budget. "Jullie sector is ook een grote vervuiler. Net zero in 2050 zal meer en meer gaan bijten. Als we serieus in Europa bezig gaan met nul emissie dan gaat er heel veel veranderen in de reisbranche.” Bouman waarschuwde de sector voor ETS-2 dat nog vrij onbekend is: "Een emissiehandelssysteem voor transport over de weg en gebouwen. Dat begint in 2027 en dan moet je CO2-rechten kopen. Als je dan in een ‘slecht’ gebouw zit, heb je echt een probleem.”
Ondernemers Van Hoof en Giannattasio: Focus op ondernemers
En toen was het de beurt aan ondernemers om de centrale vraag te beantwoorden wat er nodig is voor een duurzame bezoekerseconomie in 2050. Aan tafel zaten Anna-Maria Giannattasio van Puur* Events en Alex van Hooff van Burgers’ Zoo. Het leek wel of ze pas na de presentatie van Bouman de zaal waren binnengekomen want ze zaten op een totaal ander spoor.
Van Hooff vond dat we een fantastisch land hebben met veel uitdagingen. "In de discussies zie ik veel hoog over maar in de praktijk beslissingen die niet zo handig zijn.” Hij noemde een heel concreet voorbeeld: "In Arnhem hebben we middelbare scholen die Duits niet meer geven. Dat is niet zo handig in regio die veel Duitse gasten ontvangt.” Gelukkig is Van Hooff als ondernemer uit het juiste hout gesneden en geeft nu zelf Duitse les zodat onze Oosterburen zich thuis voelen in zijn dierenpark. Op de overheid was hij in dit dossier kritisch: "De basiskennis is echt een rol voor de overheid.” Maar hij is ook de eerste om te erkennen dat we als sector niet goed voor onszelf opkomen. "Dat is in de jaren zeventig van de vorige eeuw al met de autoloze zondag begonnen. Wij waren bij die maatregelen totaal over het hoofd gezien. We zijn als sector heel goed bezig maar moeten ons richting de politiek veel beter positioneren.” Hij ziet dat heel veel mensen van buiten denken dat het wel goed komt in toerisme. Maar dat is het perspectief van het ene kant van de bar (het klantperspectief) en de andere kant van diezelfde bar (het ondernemersperspectief.
Giannattasio is al 31 jaar als ondernemer actief in de eventbranche en organiseert 4.800 events per jaar. Zij vindt dat we in Nederland een mentaliteitsprobleem hebben. "We zien de werknemers in de bollenvelden of gidsen in de stad niet meer als mensen. Groepen toeristen worden zelfs uitgescholden”, stelde ze en hield ons tegelijkertijd een spiegel voor: "Als we zelf ongewassen met een rugzak door China lopen willen we ook netjes bejegend worden.” Ze nam zelf in de discussie rond een druk Amsterdam een ultieme beslissing. "Ik heb mijn abonnement op het Parool opgezegd omdat ik de berichtgeving over toerisme niet meer trek.” Ze had ook wel een originele kijk op het ontstaan van allerlei maatregelen: "Ik denk dat er veel vanuit bureautjes thuis wordt bedacht. Dan verlies je contact met de werkelijkheid en word je een akelig mens. Natuurlijk is het druk op sommige plekken en sommige tijden. Maar ik heb mijn kantoor hartje Amsterdam en vaak is het stil op straat.” Dat komt volgens Giannattasio dan weer omdat er te weinig bewoners zijn en de ziel uit de stad is. "Waardeer ons, geef ons respect en ruimte.”. Dat respect mist ze ook bij de overheid en daar had ze een bijzondere oplossing voor: "Misschien moeten ze wel eens verplicht twee weken op een rondvaartboot werken.” Ook over de focus op de ‘kwaliteitstoerist’ was zij stellig: "We moeten ons juist niet richten op die rijke dikke nekken maar ook de jongeren de gelegenheid geven de wereld te ontdekken. Koester de diversiteit.”
In een reactie uit de zaal had Cor Jansen van Utrecht Marketing een duidelijke visie: "We moeten minder gaan denken in IK en meer in WIJ. Daarnaast moeten we zelfbewust positie kiezen.
Bestuurders Ruigrok en Drenth: Ruimte voor recreatie bieden
Marja Ruigrok (wethouder Haarlemmermeer) en Peter Drenth (gedeputeerde provincie Gelderland) mochten voordat de Tweede Kamerleden aan de beurt kwamen het perspectief van de regio belichten.
Ruigrok pleitte voor bewustzijn van het belang van deze sector. "Het is al moeilijk genoeg om als buurvrouw van Amsterdam toeristen naar onze mooie gemeente te trekken. Aanbod in de buurt is echt superbelangrijk.” Zij ziet haar eigen bevolking als de belangrijkste doelgroep. "Als we dat goed doen, dan komt de rest vanzelf.” Ze mist geen nationale paraplu maar wel het inzicht in het grote belang van deze sector. "Economisch maar ook als geluk van bewoners en mensen die hier komen. Het gaat om een combinatie en balans tussen levendigheid en leefbaarheid. Die balans slaat wel eens door. We leggen wel eens recreatiegebieden aan en zeggen vervolgens dat mensen niet meer op het pad mogen lopen.”
Drenth had een internationaal perspectief: "We willen dat mensen minder reizen over de wereld. Dan moeten we in Nederland ruimte voor recreatie faciliteren.” Hij ziet daarin heel veel kansen: "Want bezoekers zorgen voor het instandhouden van voorzieningen.” Toerisme is daarmee een belangrijke economische drijver. Voor het nieuwe kabinet had hij nog wel een tip: "We hebben in een bewindspersoon nodig die verbindingen legt.” Dat behoefde enige uitleg die hij graag gaf. "Er zit een toeristisch verdienmodel in de agrarische sector met streekproducten. We hebben bovendien heel veel boeren met te veel mest. Daarvan kunnen toeristische bedrijven worden verwarmd.” Over landelijk toeristische beleid was hij kort: "Je hebt natuurlijk visies nodig maar ondernemers hebben geen beleidsstuk nodig. Ze hebben behoefte aan tools om die verandering in te zetten. Dat doen we wel in andere sectoren maar niet in de vrijetijdssector.”
Toch was niet iedereen in de zaal het eens met de stelling dat een landelijk beleid onnodig is: "We hebben behoefte aan een landelijke leidraad voor toerisme en recreatie.”
Kamerleden Van Dijk en Kisteman: Faciliterende rol voor Rijk
En toen was het de beurt aan Kamerleden Inge van Dijk (CDA) en Arend Kisteman (VVD) om de bal in te koppen en bij het nieuwe kabinet aan te dringen op meer landelijk beleid voor toerisme en recreatie. Maar dat viel vies tegen. Van Dijk vond dat we veel te bescheiden zijn: "Er is in deze branche een hele grote sleutel voor veel oplossingen. In Den Haag praten we bijna nooit over recreatie en toerisme. Dat is een gemiste kans.” Kisteman legde de bal bij de sector: "Het toerismedebat is van de agenda van de Tweede Kamer gehaald omdat er geen stukken waren.” Over een landelijk beleid voor toerisme en recreatie was hij duidelijk. "De vraag is of we ons landelijk moeten bemoeien met iets wat lokaal is. Ik betwijfel dat.” Hij waarschuwde ook: "Als we ons ermee bemoeien, gaan we ook dingen bepalen en ik weet niet of jullie dat willen.” Van Dijk zag voor het Rijk meer een ondersteunde rol: "We moeten als rijksoverheid faciliteren. Wat wij samen met de VVD kunnen doen is toerisme blijven agenderen.” Kisteman had wel goed naar de insights van Bouman geluisterd en legde de bal weer bij de sector: "Jullie moeten bezig gaan met het verhogen van de productiviteit.”
Vanuit de zaal werd het rampjaar 2026 voor gemeenten aangehaald als hoog agendapunt. In dat jaar krijgen veel gemeenten de begroting naar verwachting niet meer sluitend en zijn bezuinigingen op DMO/CMO en toeristische voorzieningen een bezuinigingsoptie. En de kwaliteit van de toeristische infrastructuur staat vanwege de lage budgetten van de terrein beherende organisaties toch al onder druk. Het insight van de avond kwam daarop van Kamerlid Van Dijk: "Toerisme raakt heel veel domeinen. Ik vraag me werkelijk af waar deze uitdaging bij hoort en dat is juist het probleem.”
Het laatste woord was voor Cor Janssen: "Ik daag de sector uit om niet te denken in problemen maar in oplossingen. Actief te worden. Slim samenwerken. En te delen en daardoor te vermenigvuldigen. "
