Transitie naar een Regeneratieve Toekomst

Toerisme en de mensheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en staan voor grote uitdagingen. Traditionele, lineaire benaderingen hebben in alle sectoren en industrieen wereldwijd, geleid tot uitputting van hulpbronnen, verlies van biodiversiteit en negatieve sociale impact. Het paradigma van levende systemen, gebaseerd op non-lineaire verbanden in de natuur, biedt echter een nieuw perspectief. Het zet in op het zelfherstellend vermogen van de levende systemen, zie daar de origine van radicaal nieuwe, regeneratieve praktijken in tal van disciplines als de geneeskunde (het benutten van lichaamseigen cellen en weefsels voor herstel van organen in plaats van orgaantransplantatie), de landbouw (landbouw bedrijven zodat de bode men de biodiversiteit weer herstelt), de stedebouw (natuurversterkende stedebouw met meer groen en water) en regeneratief toerisme (toerisme dat locale gemeenschappen en ecosystemen herstelt).

Diane Nijs, Lector Imagineering, Buas

Juist voor de toeristische sector zou er in de hele transitie naar een regeneratieve toekomst wel een hele aparte, cruciale rol zijn weggelegd: die van katalysator. Voor regeneratie op wereldschaal heeft de toeristische sector namelijk een paar unieke eigenschappen. Het is een van de grootste en meest invloedrijke industrieën ter wereld. 1 op de 10 banen, wereldwijd, zijn toeristische banen. Toerisme heeft de kracht om economieën te stimuleren, culturen te verbinden en natuurlijke wonderen toegankelijk te maken voor miljoenen mensen. Zo lijkt het er volgens bioloog en systeemdenker Daniel Christian Wahl, sterk op dat de toeristische industrie de enige industrie is met voldoende wereldwijde reikwijdte en locale transsectorale impact en invloed, om de immense transitie te katalyseren, die de wereld vandaag nodig heeft. De toeristische sector dus als katalysator voor wereldwijde regeneratie. Toerisme dus als drijvende, systemische kracht om helende veranderingen wereldwijd te versnellen. De keuze die deze sector vandaag maakt, zal in belangrijke mate meebepalend zijn voor de evolutie van de mensheid.

Er is dan wel een nieuw wetenschappelijk perspectief beschikbaar dat het regeneratieve perspectief in beeld brengt, transformeren blijft de grote uitdaging. Zoals Professor Rik Maes, hoogleraar ICT aan de UvA, in 2019 stelde in de Volkskrant: ‘We digitaliseren wel, maar we transformeren niet. We voegen social responsibility, en nu ook AI, wel toe aan onze bedrijfsvoering, maar we transformeren de bedrijfsvoering zelf niet.’ Zo zetten we vandaag, op onderdelen, al wel in op regeneratief toerisme, maar we nemen het (nog) niet als uitgangspunt voor de bedrijfsvoering. Toch is dat het, waar we met zijn allen naar toe moeten om een meer vitale toekomst te genereren. En juist de toeristische sector blijkt daarvoor de cruciale speler in de sameleving te zijn.

Deze interessante en uitdagende gedachte zal Diane Nijs zal op 14 november tijdens het ANVR- congres ‘Energizing the Future of Tourism’ met de Nederlandse reisindustrie verkennen. Daar zal ze met de deelnemende bedrijven verkennen hoe de sector deze rol van katalysator kan vervullen. Ze introduceert de tool ‘actor-mapping for public value-driven (place) regeneration’ waarmee de deelnemers meteen aan de slag kunnen, zowel in het eigen bedrijf als met de sector als geheel en zeker op bestemmingen. Op dit onderwerp is Nijs in 2014 gepromoveerd in Groningen. Haar promotieonderzoek ‘Imagineering the Butterfly Effect’ is al meer dan 4100 keer gedownload. Nijs is lector imagineering bij Buas. In 2009 mocht ze al eerder aantreden op het ANVR-congres in Malta. Toen ging het over Radicaal transformeren als antwoord op de komst van de nieuwe digitale spelers als AirBnB en Uber. Nu zal ze het dus hebben over regeneratief transformeren, radicaal transformeren maar dan met het duidelijke doel van wereldwijde revitalisering.

Nijs is vereerd dat ze haar voortschrijdend inzicht weer mag delen met de sector. Haar presentatie bevat drie onderdelen: Denken, tool en doen. Denken: Nieuwe wetenschap van de levende systemen, een tool voor nieuwe praktijken en Doen: nieuwe metaskills die nodig zijn om ‘system stewardship’ e?ectief uit te voeren. Om dus de regeneratieve transformatie e?ectief uit te voeren, met vele actoren, over de grenzen van afdelingen en organisaties heen. Met deze driedeling beantwoordt Nijs dan de vraag: Hoe kan de toeristische sector zich ontwikkelen tot katalysator van wereldwijde regeneratie?

WETENSCHAP: Het Paradigma van de Levende Systemen

Is nieuw denken nodig?

We staan vandaag voor hele grote uitdagingen. De term "polycrisis” verwijst naar de gelijktijdige en onderling verbonden crises zoals klimaatverandering, economische ongelijkheid en sociale onrust. Aan de basis ligt één duidelijk probleem: het mechanische wereldbeeld schiet tekort om de complexe uitdagingen van vandaag e?ectief aan te pakken. Het zijn allemaal crises die met elkaar samenhangen en die we niet kunnen oplossen met de lineair mechanische logica waarmee we bijvoorbeeld wel kernreactoren of elektrische auto’s kunnen bouwen. De complexe uitdagingen van vandaag laten zich echter wel degelijk in goede, of alleszins, betere banen leiden. Maar daarvoor is radicale, diepgaande samenwerking de enige weg vooruit. Congresseren met de hele branche was dan ook nog nooit zo belangrijk! Voorbij zijn de dagen van concurreren, van solo- en silo- inspanningen. De toekomst van de sector ligt in relevant, regeneratief co-creëren met het hele eco- systeem. Dit vraagt om nieuwe tools en nieuwe metaskills, gefundeerd op nieuwe wetenschap.

Wereldbeelden evolueren

Anders dan het mechanische paradigma van ‘meten is weten’ dat inmiddels al 500 jaar oud is, ziet het paradigma van de levende systemen de wereld als een netwerk van onderling verbonden, dynamische systemen. Dit nieuwe perspectief, ook wel ‘The Paradigm of Place’ genoemd, benadrukt de kwaliteit van de interacties en systeemdenken als cruciale metaskill voor regeneratieve leiders. In dit paradigma geldt dat het geheel meer is dan de som der delen. En dat is een fundamenteel andere logica dan de mechanische logica waarmee wij allen geschoold zijn: de logica van 1+1=2.

Om te illusteren dat de mechanische logica tekort schiet in complexe conexten, kan je in het toerisme bijvoorbeeld denken aan de Stay away-campagne van Amsterdam op de Londense markt: In plaats van de overlast van met name jonge Britse mannen te verminderen, werd de overlast er juist groter door. En dat is een algemeen geldende ervaring: De lineaire probleem-oplossende aanpak maakt complexe uitdagingen niet kleiner maar groter.

Gecompliceerd vs complex

Voldoende reden dus om stil te staan bij het cruciale onderscheid tussen gecompliceerde en complexe uitdagingen. Over complexiteit wordt veel gepraat, maar te weinig mensen weten wat het betekent. Gecompliceerde problemen, zoals het lanceren van een raket, kunnen door experts worden opgelost. Complexe uitdagingen, zoals het opvoeden van een kind of het transformeren van organisaties, vereisen samenwerking en en een flexibele context. Denk aan een verkeerslicht voor gecompliceerde problemen en een rotonde voor complexe uitdagingen.

Beide types van uitdagingen hebben altijd bestaan, maar door onder andere de sterk toenemende vernetwerking, nemen de complexe uitdagingen op de managers- en beleidstafels enorm toe. De hoogste tijd dus dat we dat onderscheid leren maken en leren hanteren zodat we e?ectiever kunnen

worden in de omgang met complexe uitdagingen als organisatie-transformatie en het transformeren van hele systemen. Complexe uitdagingen kan je niet centraal oplossen. Daar werken ?exiebele, richtinggevende constructen beter. Denk bijvoorbeeld aan ‘Ruimte voor de Rivier’. Natuurlijk zetten we nog steeds in op dijken, maar als het water stijgt en dijken onvoldoende zijn, dan kan zo’n construct partijen als waterschappen, provincies en dijkenbouwers, structureel anders met elkaar laten dialogeren om radicaal anders in actie te komen.

Duurzaam vs Regeneratief

Terug naar het toerisme. Duurzame praktijken beperken de schade, terwijl regeneratieve praktijken actief bijdragen aan herstel en verbetering. Waar duurzame praktijken zich richten op energiezuinigheid, minimaliseren van waterverbruik, vermindering van afvalproductie, gebruik van duurzame materialen en milieuvriendelijke vervoersmiddelen, de meer technische uitdagingen zeg maar, streeft regeneratief toerisme ernaar om bestemmingen beter achter te laten dan ze waren. En daar kan letterlijk iedereeen, op zijn eigen manier, een bijdrage aan leveren. Waar duurzaamheid al te vaak resulteert in bedrijven die niet veranderen maar hun CO2-uitstoot compenseren door het kopen van koolstofkredieten, zijn regeneratieve praktijken een kwestie van effectieve gedragsverandering.

Emergentie

Aan dat bestemmingen beter achter laten dan je ze aantrof, ligt het verschijnsel van emergentie ten grondslag. Dat is een verschijnsel dat als een rode draad door het complexiteitsdenken loopt. Het betekent dat in complexe systemen nieuwe eigenchappen en gedragingen tevoorschijn kunnen komen, die je niet had kunnen voorspellen op basis van de onderdelen. Zo is bijvoorbeeld één watermolecuul op zich, niet nat. Het is pas als vele watermoleculen met elkaar interacteren dat de eigenschap van natheid ontstaat.

Public Value-driven place regeneration

Laten we dit fenomeen van emergentie even heel concreet illustreren aan de hand van het voorbeeld van Antwerpen, ‘t Stad is van iedereen. Door in 2004, op het moment dat extreem-rechts sterk groeiende was, de geogra?sche plaatsnaam Antwerpen te complementeren met public value (de publieke waarde gearticuleerd in het generative image van ‘t Stad is van iedereen), kwamen 16.000 medewerkers van de stad creatief in actie met elk 1 actie in hun eigen professionele context. Daarnaast kwamen er ook een paar 100.000 bewoners co-creatief in actie en bedrijven als Douwe Egberts. Het plaatje hieronder toont daarvan 3 concrete interpretaties van medewerkers en eentje van een bedrijf.

Revitaliserings-revolutie

Wanneer duizenden mensen nieuwe interacties aangaan op basis van 1 eenvoudige richting- gevende aspirationele regel, dan ontstaat er een revitaliserings-revolutie. Dit verklaart waarom transformeren in het mechanische paradigma niet wil lukken, terwijl het in het levend systeem paradigma een feest van collectieve intelligenie en creativiteit kan zijn. Een feest waardoor het denkbaar wordt het tij van de polycrisis te keren: Place by place.

Samenvatting

Het paradigma van de levende systemen biedt een krachtig raamwerk om complexe uitdagingen aan te pakken. Door te focussen op regeneratieve praktijken en radicale samenwerking, kunnen we een veerkrachtige en duurzame toekomst creëren. We kunnen de ‘?xende’ toolbox nu uitbreiden met volkomen nieuwe, regeneratieve tools. Laat ons alvast starten met de meest cruciale tool: Actor- mapping for Public Value-driven Place Regeneration.

TOOL: Actor-mapping for public value-driven place regeneration

In de praktijk zien we al heel wat regeneratieve toeristische praktijken in actie: Zo kan je koraal planten in Bonaire en inmiddels ook zwemmen in de Seine en moeten bezoekers aan Palau, de Palau Pledge ondertekenen in hun reisvisum. Dat is een belofte aan de kinderen van het eiland dat de bezoeker respectvol zal zijn en, daar waar mogelijk, zal bijdragen aan de unieke, natuurlijke schoonheid van het eiland. Deze praktijken zijn zondermeer prachtige symbolen van een startende regeneratieve beweging die zondermeer mensen bewust maken van het regeneratieve spoor. Maar ze getuigen nog niet van levend systeem-denken. En dat is toch echt wel nodig om recht te doen aan het potentieel van het regeneratieve spoor.

Strategie van public value-driven regeneratie

Van systeemdenken getuigen al wel degelijk de DMO’s (Destination Management Organisaties) van landen als Nieuw-Zeeland, Australië, Canada, Hawaï en Toerisme Vlaanderen. Zij ontwikkelen integrale regeneratieve beleidsplannen die vertrekken vanuit de unieke kracht van de regio of het land, gericht op het creëren van publieke waarde en duurzame revitalisatie. Op die manier realiseren ze dat het geheel veel meer wordt dan de som der delen. Een eenvoudige illustratie: Zo zet Vlaanderen onder andere in op ?etstoerisme, gebruik makend van het koers-imago van Vlaanderen. Betere ?etspaden aanleggen levert zo gelijktijdig duurzamer toerisme op, maar is ook goed voor de eigen inwoners die zo vaker de ?les kunnen mijden.

Actor-mapping in functie van de ‘Love of Place’

Omdat complexe uitdagingen zich niet door een enkeling laten oplossen, is actor-mapping een unieke tool. Die helpt mensen systemisch te denken zonder dat ze daar veel uitleg bij nodig hebben. De ervaring leert daarenboven dat het de mensen niet alleen bewust maakt van het feit dat iedereen een bijdrage kan leveren aan het transformeren van een organisatie of systeem, maar vooral dat iedereen daar plots heel enthousiast over wordt. Als er al sprake is van enige weerstand, dan verdwijnt die, door het gebruik van deze tool, al snel als sneeuw voor de zon. Immers, niemand zit graag op een schip in de problemen terwijl iedereen zichzelf maar wat graag ziet als lid van een creatief professioneel team.

Actor-mapping in functie van de ‘Love of Place’, kan actoren samenbrengen om regeneratief in actie te komen en er gezamenlijk de schouders onder te zetten. In de mapping kan je ook unieke locale elementen een stem geven als actor, zoals rivieren en ambachten, om ze aktief te betrekken bij de regeneratieve ontwikkeling. Dit helpt de focus te behouden op lange termijn regeneratieve doelen. Vertaal het regeneratieve perspectief in een generatief image om langdurige energie en externe fascinatie te behouden. Dit image helpt actoren nieuwe, betekenisvolle interacties en interpretaties te zien en te implementeren.

Actor-mapping is een essentiele tool voor system stewards, actoren die de rol oppakken om het samenwerken en het samenleren te bevorderen om een emergent ontwikkelproces met duurzame impact mogelijk te maken. Voorbeeld: Aloha is het Hawaïaanse woord voor liefde, genegenheid, vrede, mededogen en barmhartigheid. Het wordt vaak gebruikt als begroeting. Het heeft een diepere culturele en spirituele betekenis voor inheemse Hawaiianen, voor wie de term wordt gebruikt om een kracht te definiëren die het bestaan bij elkaar houdt. Hawaii’s ‘Governance met ALOHA’ stimuleert integrale regeneratieve verhalen en betekenisvolle bijdragen van toeristen en locale actoren.

Actor-mapping en organisatie-transformatie: een experiment

Tijdens een tweedaagse workshop met 25 TUI-navigators stelde ik voor om de slogan uit te breiden naar "TUI, Live Happy & Heal.” Deelnemers maakten een actormap van hun professionele contacten en bedachten in 1 minuut hoe ze met een kleine inspanning een groot regeneratief verschil konden maken. Iedereen kon een bijdrage leveren aan de regeneratieve transformatie van TUI. Met meer dan 60.000 medewerkers wereldwijd, toont dit experiment het potentieel van collectieve actie binnen een organisatie. Zoals Carol Sanford zegt: "Dan creëer je een revolutie.”

META-SKILLS voor radicaal, systemisch co-creëren

Het uitbreiden van het mechanische wereldbeeld met dat van levende systemen is uitdagend, vooral omdat velen zich niet bewust zijn van het bestaan van meerdere wereldbeelden. De steeds in kracht toenemende polycrisis, toont aan hoe moeilijk veranderen van wereldbeeld is. Mensen zijn alleen bereid hun wereldbeeld te nuanceren bij grote urgentie. In die fase zijn we nu mogelijk aanbeland. De sector ervaart groeiende tegenwind van anti-toerisme activisme en lineair denken, zoals vliegschaamte en het verbod op fossiele reclame. Corona lijkt weinig invloed gehad te hebben op het systeemdenken.

NIEUWE METASKILLS voor ‘Radical collaboration’

Naast nieuw systeemdenken en tools, vereist dit ook nieuwe vaardigheden. ‘Radical collaboration’ betekent diepgaande samenwerking om gemeenschappelijke belangen te realiseren. Leiders hebben metaskills nodig om teams radicaal anders te laten werken voor regeneratieve resultaten. Dit omvat het schakelen tussen probleemoplossende en toekomstkatalyserende aanpakken. Het betekent schakelen tussen Management by Objectives als het om gecompliceerde uitdagingen gaat, en Leading by Creative Tension als het om complexe uitdagingen gaat als het regenereren van organisaties en hele eco- systemen.

Staande op de brug tussen wetenschap en praktijk, hebben we de laatste decennia besteed aan het complementeren van de directe, probleem-oplossende handelingslogica, met de indirecte, evolutie- katalyserende imagineeringslogica. Die design benadering voor levende systemen, kent drie fasen en 5 metaskills.

3 Fasen:

1. RE-SPECT: Benader het ecosysteem met respect. Begrip vergt herhaaldelijke observatie. Zoek samen naar de krachten die het systeem door de jaren heen sterk hebben
2. RE-FRAME: Gebruik systeemdenken om, met begrip voor overlevingskrachten, kleine maar cruciale interventies te identificeren die grote effecten kunnen hebben.
3. RE-GENERATE: Na experimenteren en leren, ontwikkel een groeiplan als basis voor regelmatige Een inspirerende naam kan externe actoren aantrekken om bij te dragen aan de groei.

5 Metaskills

METASKILL 1: Waarderen: Schakel van probleem naar potentieel, van klachten naar krachten, om enthousiasme voor systemisch werken te creëren.
METASKILL 2: Bevrijden: Gebruik liberating structures om actoren in dialoog te brengen en vertrouwen te bouwen om gebaande paden te verlaten.
METASKILL 3: Integreren: Zoom in en uit om unieke perspectieven te vinden die met minimale inspanning maximale regeneratie bereiken.
METASKILL 4: Ontwerpen: Stippel ontwikkelpaden uit en stel mijlpalen vast om voortgang te monitoren en samen te experimenteren en leren.
METASKILL 5: Genereren: Ondersteun een vernieuwingscultuur door creative tension te benutten bij regeneratief (re-)branden.

Expeditie Vernieuwend Leiderschap

Met toenemende complexiteit is het cruciaal dat leiders zich ontwikkelen van onbewust onbekwaam naar bewust bekwaam. Overheidsmensen in landen zoals Singapore, Finland, Nieuw-Zeeland, Australië en heel wat landen meer, worden al geschoold in complexiteitsdenken. Bij Buas organiseerden we in 2022een Expeditie Vernieuwend Leiderschap voor gemeentelijke MT’s, wat leidde tot positieve resultaten en het effectief benutten van metaskills.

Net als management teams van overheden op bestemmingen zich scholen om de systemische regeneratieve handelingslogica in de vingers te krijgen, denk ik dat het de hoogste tijd is dat ook de toeristische sector zich doorontwikkelt op dit vlak. Dat zou niet alleen het effectief implementeren van de rol van katalysator ten goed komen, maar het zou ook een sterk signaal zijn richting de samenleving als geheel. Spontaan gaat de toeristische sector niet ontwikkelen om de rol van system steward effectief op te pakken. Hier ligt een taak voor toeristische opleidingen in het algemeen maar met name een taak voor executive education op het niveau van de branche.

Tot slot: De toeristische sector als katalysator voor wereldwijde regeneratie

Wat de transitie richting een regeneratieve toekomst betreft: De toeristisch-recreatieve sector kan een krachtige katalysator zijn door een fundamentele verschuiving in denken en handelen. Dit geldt zowel voor bestemmingen als voor andere toeristische actoren. Geinspireerde actoren kunnen daarenboven het systemisch denken en doen ook in andere sectoren benutten. Het complementaire perspectief van de levende systemen biedt tevens een potentieel sterk antwoord op het groeiende anti-toerisme activisme. Het geeft toeristen de kans als bezoekers bij te dragen aan de revitalisering van een gebied. Een next step in de evolutie van het toerisme: van recreant naar cocreant: "Travel for the love of place: Discover & Heal.”

Wat de grote uitdaging van het transformeren betreft: De tool van Actor-mapping for Public Value-driven (Place) Regeneration maakt het inderdaad mogelijk dat actoren, alvast zonder veel uitleg of scholing, samen systemisch in actie kunnen komen met een focus op herstel, samenwerking en adaptiviteit. Op micro-niveau toont het TUI-experiment het potentieel van de tool op organisatie-niveau. Op meso-niveau illustreert de case van Antwerpen hoe regeneratie zich op bestemmingen kan voltrekken. En op macro- niveau kunnen we op het ANVR-congres bespreken hoe toerisme zijn rol kan oppakken als katalysator van wereldwijde regeneratie inclusief de eventuele benodigde inspanningen op het vlak van executive education. Alle reisverenigingen, inclusief de WTO, zijn tenslotte gebaat bij een optimale evolutie van het toerisme voor de mensheid. De kaarten liggen vandaag goed, maar spontaan gaan we niet transformeren. Daarvoor is kennis en kunde nodig. Ik dank u voor uw aandacht.