Eise Eisinga Planetarium is Werelderfgoed
Het was een lange weg voor het Koninklijk Eise Eisinga
Planetarium om de bijzondere status van Werelderfgoed te verkrijgen. Vanmorgen
is dat gelukt.
"Deze Werelderfgoedstatus is een prachtige waardering voor
het werk van Eise Eisinga. Het is geweldig dat zijn Planetarium nog altijd
bezoekers informeert, inspireert en verwondert,” meldt Adrie Warmenhoven,
directeur Eise Eisinga Planetarium over de toetreding tot de vermaarde lijst.
Het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium staat sinds vandaag op de
Werelderfgoedlijst van UNESCO. Hiermee erkent het Werelderfgoedcomité van
UNESCO de uitzonderlijke universele waarde van dit indrukwekkend grote model
van ons zonnestelsel, dat tussen 1774 en 1781 is vervaardigd door de Friese
wolfabrikant en amateurastronoom Eise Eisinga.
Het Eisinga Planetarium geeft een actueel en realistisch
beeld van de posities van de zon, de maan, de aarde en de vijf overige planeten
die destijds bekend waren. Het mechaniek, dat is ingebouwd in het plafond van
de woon- en slaapkamer van Eisinga, bestaat uit eenvoudige, maar robuuste
onderdelen, zoals houten hoepels en schijven, en ijzeren pinnen. Het geheel
wordt aangestuurd door één enkel uurwerk.
Het instrument heeft nog altijd de functie die Eisinga
destijds voor ogen had. Al 242 jaar wordt het gebruikt om bezoekers uitleg te
geven over de werking van ons zonnestelsel. Het is daarmee het oudste werkende
planetarium ter wereld.
"Het was een lange weg, maar nu is het een feit: het Koninklijk Eise
Eisinga Planetarium is Werelderfgoed. Dit 18e-eeuwse unieke werk van Eise
Eisinga is bescheiden van omvang; grenzeloos en tijdloos is de betekenis van
het planetarium. De status van werelderfgoed is een uitnodiging aan alle
wereldburgers: ervaar in ons planetarium de machtige werking van het
zonnestelsel dat we met elkaar delen. En uiteraard is het een groot
compliment aan iedereen die met hart en ziel heeft gewerkt aan het behaalde
doel.” Marga Waanders, Burgemeester gemeente Waadhoeke. Waanders zal zeker ook
de koppeling met toerisme maken. Sinds de zomer van 2023 is Waanders de voorzitter
van de raad van toezicht van dmo Visit Friesland.
Uitzonderlijk wetenschappelijk erfgoed
ICOMOS, het internationale adviesorgaan dat de genomineerden
doorlicht voor UNESCO Werelderfgoed, concludeert in zijn rapport dat het Eisinga
Planetarium van ‘uitzonderlijke universele waarde’ is – een cruciale voorwaarde
voor het verkrijgen van de Werelderfgoedstatus. ‘Het Koninklijk Eise Eisinga
Planetarium is een uitstekend voorbeeld van een technologisch ensemble dat een
bewegend schaalmodel van het zonnestelsel toont zoals dat bekend was aan het
eind van de achttiende eeuw. Het illustreert duidelijk een bijzonder moment in
de geschiedenis van de wetenschap en in het begrijpen van het heliocentrische
model van het zonnestelsel.’
Lang traject
Aan het verkrijgen van de Werelderfgoedstatus is een lang
traject voorafgegaan. Het idee om deze status aan te vragen ontstond al in
2003. Vervolgens zijn er stappen ondernomen om het Eisinga Planetarium onder de
aandacht te brengen van de Nederlandse overheid, die een geschikte kandidaat
uiteindelijk kan voordragen bij UNESCO. In december 2021 besloot de
ministerraad inderdaad tot voordracht over te gaan, en een jaar later werd het
vereiste dossier bij UNESCO in Parijs ingeleverd.
Na een goed verlopen ‘technische evaluatiemissie’ in
september 2022, werd in juli 2023 bekend dat de kandidatuur van het Eisinga Planetarium
op de agenda van de jaarlijkse bijeenkomst van het Werelderfgoedcomité, die
momenteel in Riyad (Saoedi-Arabië) plaatsvindt, zou komen te staan. En vandaag,
19 september, heeft dit tot het besluit geleid dat het planetarium een plaats
krijgt op de Werelderfgoedlijst.
Het Eisinga Planetarium is het dertiende Werelderfgoed in
het Koninkrijk der Nederlanden. Drie daarvan liggen – geheel of gedeeltelijk –
in de provincie Fryslân.
