Op weg naar een toekomstbestendige reisindustrie

ANVR heeft recent in het Spaanse Asturias tijdens haar jaarlijkse congres vernieuwde en vergaande ambities op het gebied van reizen en duurzaamheid gepresenteerd. Die ambities zijn samen met experts van CELTH ontwikkeld. De brancheorganisatie van de Nederlandse uitgaande reissector wil hiermee de doelstellingen van de Glasgow Declaration halen die de organisatie in 2021 tekende. Frank Radstake van ANVR was nauw betrokken bij de ontwikkeling van deze visie die verder gaat dan alleen duurzaamheid en dan ook niet voor niets de titel: ‘Op weg naar een toekomstbestendige reisindustrie’ heeft meegekregen.

ANVR loopt al jaren voorop als het gaat om het agenderen van duurzaamheid en had al eerder een visie rond dat thema. Waarom dan een nieuwe visie? Radstake: "De visie op duurzaamheid die we hadden dateerde van de jaren 2013-2014 en had een horizon tot 2025. Destijds hadden we hele concrete doelen opgeschreven en voor een heel groot deel waren die gehaald. Ondertussen is er de afgelopen tien jaar heel veel gebeurd. De visie die we hadden heeft zijn doel gediend en het was tijd voor een nieuwe.” 

ANVR is daarbij niet over één nacht ijs gegaan en heeft een heel uitgebreid proces doorlopen. "We hebben iemand ingehuurd die een 20-tal interviews met CEO’s heeft gehouden over duurzaamheid. Vervolgens hebben we vier studenten van de Erasmus Universiteit gevraagd om op basis van alle beschikbare kennis ons een aantal adviezen te doen. We wilden de generatie van de toekomst daarover laten filosoferen en reflecteren. Daar kwam ook waardevolle output uit. We misten daarna nog een iets stevigere inbedding in een wetenschappelijke structuur en handelingsperspectief.” Op dat moment publiceerde de Travel Foundation haar rapport Envisioning Tourism 2030 dat voor het eerst touroperators aanknopingspunten bood om met het onderwerp aan de slag te gaan. Gelukkig toeval was dat het Nederlandse Centre of Expertise Tourism, Leisure & Hospitality (CELTH) aan dat rapport had meegewerkt en voor ANVR geen onbekende partij is. Radstake: "CELTH was voor ons de ideale partij omdat ze én ervaring hebben met het onderwerp én al bij hadden gedragen aan goed werk.” 

Radstake kijkt terug op een mooi proces: "De samenwerking is prima geweest en als je redeneert vanuit de uitkomsten zelfs uitstekend. Het proces is ook in samenwerking met het bestuur en stuurgroep duurzaamheid van ANVR en de mensen van CELTH goed gegaan. Maar in alle eerlijkheid heeft het af en toe wel flink geknetterd. Dat is ook goed en als je dat met elkaar kunt doen met respect voor elkaars mening en begrip voor de verschillende standpunten en uitgangspunten die je vertegenwoordigt, dan kan dat ook. Maar zo halverwege het traject heb ik wel even gedacht: ‘ik weet niet of we hier op deze manier wel uit gaan komen?’”

Drie perspectieven

Dat er een ambitieus document ligt is duidelijk. Zeker met de uiteindelijke doelstelling net-zero reizen in 2050. Radstake reageert op de stelling dat de combinatie reizen en duurzaamheid wellicht een onontwarbare knoop is. "Wij hebben met de oplevering van de ambitie juist laten zien hoe je die knoop wel kunt ontwarren. Hoe we als sector een pad kunnen maken richting 2050 waarin we tegemoetkomen aan onze ambitie om tegen die tijd net zero te zijn. De reden waarom het knetterde met de onderzoekers ging vooral over de vraag of het allemaal niet eerder en nog verder zou moeten gaan. Betekent dat dat je nu minder moet gaan vliegen en een ander type reis moet gaan aanbieden? En hoe breng je dat in balans met de vraag van de consument die er is en de wens van de ondernemers om te ondernemen. Daar kun je vanuit zuiver wetenschappelijk perspectief, een activistisch perspectief, of als consument naar kijken. Hoe breng je al die verschillende ideeën, belangen en uitgangspunten bij elkaar om uiteindelijk een document uit te brengen waarvan de activist zegt dit gaat niet snel genoeg maar wel de goede kant op. Waarbij de ondernemer zegt wacht even dit gaat wel heel snel maar ik zie wel dat we deze kant op moeten en de wetenschapper zegt wat we hebben opgeleverd is niet zomaar een idee maar is ingebed in wetenschappelijke inzichten die we nu hebben en met perspectief naar de toekomst. En dan knettert het flink maar dat is misschien wel nodig geweest om de best mogelijke uitkomst te genereren.”

In Nederland heerst het idee dat ANVR best snel wil en internationaal vooroploopt. Dat sentiment wil Radstake graag in een internationaal perspectief plaatsen: "We zijn misschien niet de voorste voorloper maar behoren nadrukkelijk wel tot de kopgroep. We zijn als ANVR op Europees niveau erg actief. Frank Oostdam (directeur ANVR) is voorzitter van ECTAA en ik ben binnen ECTAA de voorzitter van de duurzaamheidscommissie. Ik zie ik dat mijn collega’s in de UK het onderwerp serieus hebben opgepakt en voor ons juist weer een voorbeeld zijn. Ook in Portugal, Finland en Duitsland wordt er hard aan gewerkt. Maar een visie opschrijven zoals wij dat hebben gedaan, heb ik in Europa nog nergens gezien.

We proberen echt vanuit de ANVR het onderwerp duurzaamheid binnen die Europese koepel te verankeren.” Radstake wil daarbij helemaal geen voorloper blijven en licht dat opmerkelijke standpunt toe: "Voorloper zijn betekent alleen dat je de kans krijgt om dingen eerder te doen en een voorbeeld te zijn voor anderen. Dat willen we graag. Maar we hebben er niets aan als anderen niet meegaan. Het is mijn ambitie om zo snel als mogelijk geen voorloper meer te zijn maar ervoor te zorgen dat anderen ook in die kopgroep plaatsnemen.”

Licence to operate

Voor Radstake gaat het nu voorliggende document beslist niet alleen over het verduurzamen van de reisbranche: "Wat we hebben opgeschreven is de licence to operate voor de reisindustrie voor de toekomst. Wat we hebben gedaan is een integrale visie ontwikkeld hoe ondernemen in de reissector nu en in de toekomst mogelijk zal zijn. Duurzaamheid is integraal onderdeel hoe de reisindustrie in Nederland en andere landen moet zijn. Zo moeten we het verhaal ook positioneren. Dit gaat over ondernemen in de reisbranche. Het gaat niet over duurzaamheid.”

De ambitie voor 2050: De Nederlandse reisindustrie heeft een positieve impact. We creëren sociale, ecologische en economische waarde en dragen bij aan het verbeteren van de kwaliteit van de plaatsen die we bezoeken. We werken volledig transparant en tonen leiderschap door de keten heen.

"Wij hebben met de oplevering van de ambitie juist laten zien hoe je die knoop wel kunt ontwarren”

Politiek-maatschappelijke realiteit

Het verhaal is voor het eerst gepresenteerd op het jaarcongres van ANVR. Radstake: "Er gebeurt al heel veel op het gebied van duurzaamheid binnen de reisbedrijven. Er zijn heel veel great practices. En er zijn ook drie goede redenen om ermee aan de slag te gaan. Ten eerste de politiek-maatschappelijke realiteit waarin we leven. Een politieke-maatschappelijke realiteit waarin we heel duidelijk zien dat mensen weer meer dan ooit heel graag op reis en vakantie willen. Maar waar ook maatschappelijke vraagtekens worden gezet bij de manier waarop reizen op een positieve manier bij kan dragen aan de wereld. Die realiteit kun je niet meer ontkennen. Ja, de klant wil reizen maar tegelijkertijd wordt ervanuit politiek en maatschappij wel kritisch gekeken of wij als sector onze verantwoordelijkheid nemen. Ten tweede is er wat mij betreft een ethisch vraagstuk. We hebben met onze reizen impact op de wereld. Dat kan ten positieve zijn maar ook ten negatieve. Dan heb ik het bijvoorbeeld over intergenerationele en intragenerationele solidariteit. Tussen huidige generaties en tussen de generaties van nu en de generaties in de toekomst zijn er nog wel wat vragen te stellen over de manier waarop we op wereldniveau invulling geven aan het gebruik van natuurlijke hulpbronnen. Het is ook in een morele afweging van belang hoe we dat zo eerlijk mogelijk kunnen doen en de huidige wereld inrichten voor de toekomst. Het derde is economisch. Om die licence-to-operate te hebben, om in de toekomst te kunnen ondernemen moeten we nu stappen zetten. Dat moet niet met reuzesprongen gaan, want dan lukt het niet. Maar het is wel het pad wat we moeten bewandelen.”

Grote rol voor touroperators

Toch blijft verduurzamen lastig voor touroperators en reisagenten die weinig invloed hebben op het meest vervuilende deel van hun product en dat is het vliegtuig. Radstake: "Het is volkomen waar dat als de luchtvaartbranche niet zou innoveren wij onze doelstellingen niet kunnen halen. Laat dat volkomen helder zijn. Gelukkig gebeurt dat overigens wel hoor! Maar ik vind juist dat wij als touroperator en reisagent bij uitstek in de gelegenheid zijn om wel invloed uit te oefenen.

Maatschappelijk vraagtekens worden gezet bij de manier waarop reizen op een positieve manier bij kan dragen aan de wereld

Want wij kunnen ander gedrag bij de consument voor elkaar krijgen. Wij kunnen de klant informeren over de verschillende typen impact die vervoersmodaliteiten hebben. We kunnen ze aanraden met de trein te gaan als dat toegevoegde waarde heeft. We kunnen de klant aanraden om niet twee weken naar ver te vliegen maar drie weken zodat de impact per reisdag minder wordt. We kunnen de klant aanraden de directe vlucht te nemen en niet de indirecte vlucht wat niet altijd goedkoper is maar wel minder impact heeft. En we kunnen de klant ook geleiden naar luchtvaartmaatschappijen die al wel aantoonbaar aan de slag zijn met het onderwerp en maatschappijen die daar minder mee bezig zijn minder prominent onder de aandacht brengen. Wij als reisagenten en touroperators zijn kortom bij uitstek in staat om veranderend gedrag bij de consument te bewerkstellingen.”

Dat klinkt eenvoudig maar is in de praktijk best lastig met een markt waar consumenten gewend zijn te vliegen en scherp op de prijs letten. Radstake ziet dat ook. "Het moet natuurlijk wel redelijk zijn. We gaan onze leden geen dingen opleggen waarmee ze zichzelf uit de markt gaan prijzen. Dat zou ook absurd zijn. We zijn er ook nadrukkelijk op gericht dat iedereen mee kan in die veranderingen. We willen bedrijven inspireren. Dan kan het natuurlijk niet zo zijn dat we allemaal dingen gaan bedenken waarmee bedrijven zich uit de markt prijzen.”

Guiding Principles

Om reisbedrijven in dit gecompliceerde proces houvast te bieden, is een aantal zogenaamde guiding principles opgesteld.

1. Nu verantwoordelijkheid nemen door een snelle overgang van compensatie naar reductie in de gehele waardeketen.
2. Een rechtvaardige, sociale en eerlijke reisindustrie die ook teruggeeft aan de bestemming door deze mooier en duurzamer te maken.
3. Leiderschap tonen met een voorbeeldrol voor de hele waardeketen.
4. Met een transparant en eerlijk verhaal naar klanten en belanghebbenden rapporteren en de nadruk leggen op reizen met een positieve invloed.
5. We werken samen op een inclusieve en coöperatieve manier. Duurzaamheid is daarbij een gezamenlijk doel waar iedereen aan bijdraagt.

De ANVR wil met haar leden aan de slag maar kan dat niet alleen. "We hebben ook de overheid nodig om die veranderingen voor elkaar te krijgen. Doen ze dat niet dan wordt het hartstikke ingewikkeld om onze ambities voor elkaar te boksen. Ik denk dat we hetzelfde belang hebben. Ik merk dat we elkaar daarin vinden en het onderwerp serieuzer genomen wordt bij de overheid. De gesprekken zijn goed en we praten over samenwerking en activiteiten organiseren. Allemaal vanuit onze eigen perspectieven, belangen en rollen. Die samenwerking is er en zal alleen maar intensiever worden de komende jaren.”

"We zijn er vast van overtuigd dat er ook een hele stevige belofte moet komen onder het ANVR-keurmerk op het gebied van duurzaamheid”

Slim, inzichtelijk en boekbaar multimodaal reisproduct

Ondanks die mooie woorden is Radstake ook kritisch op de overheden en doelt dan onder meer op het aantrekkelijker maken van de internationale trein: "We merken dat de Europese Commissie ondanks hun eerdere plannen verdraaid traag is. Daar waar ze een ambitieus plan hadden op het gebied van multimodaal transport met een slim, inzichtelijk en boekbaar reisproduct bestaande uit verschillende vervoersmogelijkheden merk je dat dat onder druk van diverse lidstaten, airlines en heel opvallend genoeg ook treinmaatschappijen toch is afgezwakt tot een slappe hap. Dat komt niet vanuit Nederland - want ons land wil wel - maar er zijn landen die een lagere ambitie hebben. En ambitie hebben we juist nodig. Want wat ik wel kan zeggen is dat een vakantieganger alleen met trein op vakantie kan als we er ook voor zorgen dat de trein een serieus alternatief wordt. Dan moet die trein snel gaan, met modern materieel en lang van tevoren boekbaar zijn. We hebben dus echt investeringen nodig in rail en materieel.” Radstake voelt die verantwoordelijkheid en zal er alles aan doen om de trein beter te positioneren: "We proberen in alliantie met andere partijen aan tafel te komen bij de Europese Commissie omdat wij ons realiseren dat als er niet iets fundamenteels en snels verandert we zeker niet eerder dan 2032 deze problemen kunnen tackelen. Er moet echt een extra effort komen vanuit de Europese Commissie en de lidstaten.” Dat is voor zijn leden weer van belang die nu heel ingewikkeld een treinvakantie voor de zomer van 2024 kunnen aanbieden omdat er nog geen tickets kunnen worden geboekt. "Als je de trein als serieus alternatief kunt aanbieden en het voldoende betrouwbaar is dan gaan er touroperators mee aan de slag voor hun pakketreizen.”

De nu gepresenteerde ambitie is pas de eerste fase. In de tweede fase gaat ANVR met haar leden met een proces van backcasting aan de slag. Dan worden de stappen teruggerekend die moeten worden genomen om in 2050 de doelen te behalen. Radstake: "Ik wil niet te veel voor de muziek uitlopen maar een van de dingen die we met elkaar hebben afgesproken is dat we gaan voor transparantie over de impact van reizen. We gaan in 2024 kijken of en hoe we met elkaar tot één systematiek kunnen komen om de impact van reizen in kaart te kunnen brengen. Welke tooling is daarvoor geschikt en gaan we ook positieve impact van reizen meenemen en hoe meet je dat dan?” Daarnaast gaat ANVR het niveau van Travelife waar alle leden aan moeten voldoen tegen het licht houden: "Alle touroperators die lid zijn van de ANVR zijn Travelife Engaged. We gaan met elkaar bediscussiëren of dat basisniveau nog wel het niveau is als minimale vereiste of dat er een tandje bij mag.” Uiteindelijk wil de ANVR haar merk ook breder laden. Radstake: "ANVR is in de ogen van de consument terecht een keurmerk, maar dat is nu nog vooral gericht op zekerheden. Als je bij de ANVR boekt, heb je eerlijke voorwaarden, het Calamiteitenfonds, SGR, Busveilig en de Geschillencommissie. Maar de duurzaamheidsbelofte zit daar nu nog niet in. We zijn er vast van overtuigd dat er ook een hele stevige belofte moet komen onder het ANVR-keurmerk op het gebied van duurzaamheid.”

Net zero in 2050

ANVR heeft nu heel helder opgeschreven waar ze in 2050 willen staan. De ambities zijn helder. "Daar mag je ons tegen die tijd op afrekenen”, stelt Radstake resoluut. "Dat lijkt een beetje flauw want dan ben ik 75. Maar je kunt de reissector in 2050 afrekenen op de ambitie die we hebben opgeschreven voor 2050. En je mag ons tussentijds kritisch bevragen of we wel op het juiste pad zijn. Reken ons af in 2050 en bevraag ons kritisch in 2030 op wat we dan aan het doen zijn. Dan zou ik het heel gaaf vinden als we op een aantal terreinen al een beetje sneller gaan dan we gedacht hebben. Dat kunnen we niet alleen zelf. Dan hebben we ook doorbraken op het gebied van innovatie nodig.”

Tot slot wil Radstake nadrukkelijk nog de rol van CELTH in het hele proces benoemen: "We zijn als ANVR onder de indruk van de professionaliteit van CELTH als partner in dit soort trajecten.”

ANVR kwam bijeen in Asturias.