Performatory: een unieke leeromgeving voor een betere wereld

Wie bij de Breda University of Applied Sciences de Innovation Square oploopt, ziet al snel aan de linkerzijde een huiskamerachtige omgeving. Compleet met kleurrijke kasten, statafels, bankstel en een voetbalspel. Docenten en studenten praten wat of werken op de laptop. Wat is daar aan de hand? We steken ons licht op bij Jacco van Mierlo van de Performatory zoals deze leeromgeving blijkt te heten.

Ton Vermeulen
Foto's: Performatory

De Performatory is opgebouwd als een huis met een huiskamer, the fireplace, maar ook een backstage en een zolder, de attick. Ieder jaar starten 25 nieuwe studenten in de Performatory. Het tafelvoetbalspel staat er niet toevallig. "Het gaat niet alleen om leren in ons hoofd maar ook een beetje fysiek bezig zijn. En het geeft aan dat iedereen zich hier thuis en gelijkwaardig mag voelen. Wij zijn dan wel de experts, zoals docenten in de Performatory genoemd worden, maar het is niet dat we boven de studenten staan”, vertelt Jacco.

"We werken niet met jaarlagen maar met studenten van alle jaren door elkaar. Studenten kunnen hun eigen projecten kiezen die ze gemixed met oudere en/of jongere studenten kunnen uitvoeren.” De Performatory hoort bij de Academy for Leisure & Events en zijn de belichaming van de specialisatie social innovation. "We proberen impact te maken rond sociaal-maatschappelijke vraagstukken.” En dat is geen bevlieging, de Performatory gaat inmiddels zijn 18e jaar in. Performatory is een samentrekking tussen performen en laboratory. "Hier kun je experimenteren met doen”, vertelt een bevlogen Jacco. "Dit is onze werkplek, het hart met onze eigen onderwijsvisie. Die bestaat uit het creëren van chaos, het ontleren, sociaal constructivisme.” Volgens Jacco creëren mensen eigen betekenis in de context waar ze komen. "Dat doen ze vaak in relatie met anderen, vandaar de sociale context. Dat betekent dat mensen die werkelijkheid ook anders kunnen ervaren. Dat heeft qua onderwijs nogal wat consequenties dan wanneer je iedereen door eenzelfde mal perst.” Leisure-elementen gebruiken voor sociale innovatie is voor Jacco de kip met de gouden eieren: "Vrije tijd is bij uitstek de ruimte waar mensen zelf keuzes kunnen maken en kritisch durven te zijn. Waar ze activiteiten niet ontplooien om geld te verdienen maar iets doen waar ze zelf voor kiezen. Daar stoppen ze dan tijd en energie in. Het is erg waardevol om hier in andere contexten gebruik van te maken door elementen van vrijetijd zoals spel, plezier en creativiteit te gebruiken om verandering te bewerkstelligen”.

"Ieder jaar starten 25 nieuwe studenten in de Performatory”

Studenten starten in de Performatory nadat ze hun propedeuse Leisure & Events hebben behaald. "Ze zitten dan in hun tweede jaar en zijn dan nog drie jaar bij ons”, vertelt Jacco die niet gelooft in korte trajecten: "We willen ze een langere periode binnen hebben zodat ze echt een learning community kunnen vormen.” Het onderwijs in de Performatory volgt niet de traditionele collegejaren waarin bepaalde doelen moeten worden behaald, studenten structureren hun eigen leerroute. Toch heeft de Performatory ook één doorlopende lijn met drie onderdelen. De eerste is de persoonlijke expedition. "Dat is een persoonlijke zoektocht naar de passie van een student als we het hebben over sociale innovatie. De ene vindt de plastic soep heel erg interessant, de ander weer mentale gezondheid van studenten of vrouwenrechten in Afrika, het kan van alles zijn. Vervolgens werken ze aan de professional expedition waar ze de diepte en het onderzoek ingaan. En tot slot de final expedition waar ze aan één project voor hun afstuderen werken.”

Het thema social innovation waaraan in de Perfomatory wordt gewerkt plaatst ze ook wel voor een uitdaging. "Want studenten die met de opleiding Leisure & Events starten, komen helemaal niet binnen om bezig te zijn met sociale innovatie. Ze willen gewoon evenementen organiseren of bezig zijn met het creëren van vrijetijdsbelevingen. In de propedeuse moeten we een klein deeltje van die instroom voor social innovation en de Performatory zien te interesseren.” Aan de andere kant zijn veel studenten helemaal klaar met het leren volgens vastomlijnde programma’s en voorgekauwde kennis die ze tot zich moeten nemen. "Ze mogen daar zelf geen keuzes maken. Onze studenten willen op hun eigen tempo, in hun eigen volgorde zichzelf ontwikkelen en bepalen met wie ze een opdracht doen.”

Aansprekend was de Performatory in ieder geval voor Annalena Schmidt-Faber die net haar final expedition heeft ingeleverd. Haar opdrachtgever heeft een regeneratieve boerderij en voor haar heeft Annalena een Europees netwerk van experts en practicioners gebouwd. Ze zijn allemaal heel erg gepassioneerd over regeneratie en passen dat toe op hun vakgebied. "Ik ben geen expert in regeneratie maar heb samen met hen een actieve community gebouwd.”

Annalena heeft voor BUas gekozen vanuit haar passie. "Ik wilde heel graag aan de slag in de eventindustrie maar in Duistland was deze studie niet in het Engels beschikbaar. Toen ben ik in Breda terecht gekomen.” Maar het eerste jaar voelde ze zich niet echt uitgedaagd met de denkbeeldige evenementen die ze moesten ontwikkelen. "Dat was leuk voor het eerste jaar maar daar wilde ik niet mee verder.” Toen ze voor het tweede jaar een track moesten kiezen was social innovation de eerste die haar echt uitdaagde. "Als deze track er niet was geweest had ik BUas verlaten.” Veel van haar medestudenten wilden vooral grote spannende evenementen organiseren. "Maar ik had daarbij het gevoel van: en dan…. Voor mij was dat niet betekenisvol genoeg. In social innovation kan ik beide combineren. Ik kan als community manager nog steeds evenementen organiseren maar wel met een doel erachter.”

Het feit dat er in de Performatory geen gestructureerd lesprogramma is, vond ze juist fijn. "Dat ik de vrijheid had om mijn studie te sturen op een manier die ik leuk vind om te doen. In het begin is het altijd een beetje spannend. Je denkt dan, waar ben ik, wie zijn die mensen. Maar je vindt al snel je weg. Er zijn hier altijd coaches en studenten van oudere jaren, die je kunnen helpen. Je bent niet alleen.” De Performatory is voor Annalena een hele veilige plek. "Het is een geweldige plek om te ontdekken wat je in het leven wilt doen, waar je goed in bent of niet zo goed, wat je passie is. Dit is een plek om te leren. Je wordt niet de hele tijd beoordeeld en je mag fouten maken. Het is juist goed als je fouten maakt, want daar leer je van.”

Ontleren?

Maar zelfs studenten die voor de Performatory kiezen, moeten echt ontleren. ”Unlearn, to learn”, noemt Jacco dat. "We moeten ze echt in een totaal ander denkframe krijgen. De eerste week zitten studenten hier vol verwachting en vragen zich af wat ze gaan doen. En die docent zegt niks. Na 5 minuten vraagt dan de eerste student: ‘gaan we nog wat doen vandaag?’. Dan zegt die docent, ‘dat is een interessante vraag, wat gaan we doen vandaag.’ En dan reageren de studenten weer met de vraag ‘je zult toch wel wat bedacht hebben vandaag?’. ‘Nou eigenlijk niet.’”

Dat lijkt totaal structuurloos maar dat is niet helemaal waar. "Wij houden wel van chaos maar die chaos is heel erg voorbereid. ‘Be prepared to be unstructured’ noemen we dat. Achter die schijnbare ongestructureerdheid zit een hele rugzak met kennis waar we continu allerlei tools en methodes uit kunnen halen als een student daar behoefte aan heeft. Het is niet zo dat als een student vastloopt we ze laten verdrinken. Dan gooien we iets toe. Misschien kun je dit gebruiken? "

Mensen die dit lezen zullen zich afvragen of drie jaar pionieren in de Performatory wel een diploma waard is. Jacco heeft op die vraag een snedig antwoord: "Deze vraag geeft ook aan, en dat is geen verwijt, dat ik het oude systeem hoor. Wij moeten op deze manier lesgeven en kennis in studenten stoppen anders kunnen we niet beloven dat ze professioneel genoeg en voorbereid zijn op alles wat ze tegenkomen. Wij redeneren totaal anders. Studenten vinden het helemaal niet interessant wat er in ze gestopt wordt. Ze willen ontdekken wat er nodig is om bepaalde vraagstukken op te lossen. Als ze daar tegenaan lopen komen ze met duizend-en-één vragen die ze niet gesteld zouden hebben als we ze voorgeprogrammeerd met kennis zouden hebben.”

"We willen ze een langere periode binnen hebben zodat ze echt een learning community kunnen vormen”

In de Performatory mogen studenten hun eigen projecten kiezen. "Wij hebben daar totaal geen sturing op behalve dat het in een sociaal innovatieve context moet passen. Ze kijken in de teamsomgeving welke opdrachten er van het werkveld staan. Dat betekent dat studenten daarop kunnen reageren en met de opdrachtgever in gesprek gaan. Maar de meeste studenten zoeken vanuit de personal en professional expedition zelf opdrachten.” Het is helemaal niet zeker dat als je een opdracht weglegt bij de Performatory dat je een student krijgt. "Want er moeten wel studenten geïnteresseerd zijn. Wij kunnen en willen geen opdrachten aannemen en verdelen onder de studenten.”

Studenten zijn door die eigen keuzes intrinsiek gemotiveerd en komen er zelf achter dat die ene theorie beter werkt dan die andere. "Reflectie speelt een hele belangrijke rol in het hele programma. Ze leren en reflecteren daarop.” Het omgaan met het werkveld en alumni is bij de Performatory ook heel anders ingestoken. Jacco: "We willen niet de school zijn waar de praktijk naar toe komt. Onze studenten leren in de praktijk. We zijn dus altijd met studenten onderweg, in het werkveld, bij alumni, noem maar op. Daar onderwijzen we ook de theorieën waar ze op dat moment behoefte aan hebben.”

Anders naar het systeem kijken, het sociaal-economische systeem

In de Perfomatory staat de student en het leven centraal. Jacco: "Leisure for a better society is in feite waar we voor opleiden. Dat betekent dat we anders kijken naar de wereld en het heersende economische systeem. Niet meer het financieel-economische systeem, maar meer het sociaal-economische systeem waar je andere betaalmechanismes hebt dan alleen maar geld. Geen systeem met een hele sterke polarisering tussen mensen met veel en weinig geld. Maar een systeem waar iedereen van waarde is voor de maatschappij. Ik ben ervan overtuigd dat het oude systeem zoveel problemen veroorzaakt dat er steeds meer behoefte komt aan mensen die wij opleiden.” Binnen dit gedachtengoed wordt met interesse gekeken naar de acties van extinction rebellion. Jacco: "Wat we zien is dat als je iets in een samenleving wil veranderen er altijd vooruitgeschoven posten nodig zijn. Wat ons daarbij aanspreekt is dat ze geweldloos zijn en vanuit hun ethisch besef niet anders kunnen dan actie ondernemen.” Als je zo kijkt en luistert lijkt het wel of de Performatory opleidt voor de regisseurs van de nieuwe wereld. Dat blijkt genuanceerder te liggen. "De voorlopers van de Performatory hadden het idee om hier de nieuwe wereldleiders op te leiden. Dat vonden wij veel te ver gaan. Die zijn ten eerste niet op te leiden en het is ten tweede arrogant om te denken dat dat mogelijk is. Bovendien hebben we die instroom ook helemaal niet. We leiden wel de regisseurs van de nieuwe wereld op. Maar vooral door te doen en klein te beginnen. Kleine pasjes maken. De eerste druppel in de emmer is er ook een. Onze studenten regisseren gesprekken, brengen mensen bij elkaar om samen na te denken over complexe uitdagingen in onze samenleving.”

Het lijkt allemaal heel zwaar maar dat is het zeker niet. Jacco: "Er zijn fatalistische groepen in de samenleving maar wij zitten niet op dat spoor en zijn positief ingesteld. We zeggen niet tegen studenten, het is allemaal te laat, het enige wat we nog kunnen doen is zoveel mogelijk te redden. Daar help je jonge mensen niet mee. Je bent echt op zoek om daar anders mee om te gaan. Maar het is wel confronterend.” De studenten komen daarin zichzelf zeker tegen. "Stel je bent voor een betere wereld en tegen de bio-industrie maar eet misschien nog vlees. Dat is heel confronterend maar juist heel goed want in onze optiek moet onderwijs confronterend zijn. In de confrontatie vorm je jezelf. Dan kom je op kruispunten. Hoe verhoud je jezelf tot bepaalde inzichten. Die manier van verhouden is essentieel. Want daar zitten ethische dilemma’s onder en dat is juist wat we studenten willen meegeven.”

Het gaat volgens Jacco om collaborative learning en die blijkt verrassend waardevol. "Studenten bespreken elkaars project. Ze stellen dan vragen en helpen elkaar. Je merkt dat hoe langer wij als experts onze mond houden, hoe rijker dat antwoord wordt. Soms kunnen we als expert nog wat aanvullen maar meestal niet. Doordat wij ons mond houden, zetten we dat ene richtinggevende antwoord stil en laten we de studenten vanuit al hun verschillende invalshoeken naar de uitdaging kijken, waardoor het antwoord veel rijker en verrassender wordt. Zo gauw wij het antwoord geven, stoppen de studenten over het algemeen met denken.”

Aansluiting bij het werkveld?

Grote vraag is of de werkwijze in de Performatory wel aansluit bij de werkelijkheid van het werkveld. "Dat mensen in hun eentje een opdracht krijgen om uit te werken gebeurt nog heel veel”, maar is volgens Jacco "niet meer van deze tijd.” Jacco en zijn collega’s geloven sterk in meer transparantie en openheid, echt willen luisteren en geïnteresseerd zijn in degene die tegenover je zit. "Dit is geen wereld meer van ‘praat maar even en dan ga ik je vertellen hoe het in elkaar zit’. Dat is het oude onderwijs. Wij zijn echt geïnteresseerd hoe die student denkt.” Daar steken ze heel veel tijd in. "We staan hier te tafelvoetballen met studenten. Dat vind ik leuk maar is ook investeren in. Op mijn vrije dag heb ik een middag met mijn studenten bij natuurgebied Surea gezeten. Ze hadden voor eten en drinken gezorgd. Dan zitten we aan het water en praten over van alles. Hoe gaat het met je en waar loop je tegenaan? Als een soort vrienden maar wel met de realisatie dat ik je uiteindelijk beoordeel. Dat weten ze ook wel.” Het lijkt voor de experts een heel intensief traject en dat is het ook. Jacco: "We hebben de regel dat als zij één druppel zweet investeren ze er twee terugkrijgen. Als je niet bereid bent er meer energie in te stoppen dan moet je er niet aan beginnen. Natuurlijk steken we hier ook vrije tijd in. Maar je krijgt er ook heel veel voor terug.”

"Dat is een interessante vraag, wat gaan we doen vandaag”

Bo van Eechoud heeft dit jaar haar professionele expeditie afgerond. Ze zocht en vond bij de Performatory een opleiding met uitdaging: ”Op de open avond kwam ik al in aanraking met social innovation en heb ik al besloten dat ik daarnaartoe wilde. Leisure & Events is wel leuk maar ik zag mezelf niet direct festivals organiseren.” De persoonlijke expeditie was voor Bo een hele intensieve: "Hier heb ik ontdekt wat ik leuk vind. Het eerste jaar vond ik de vleesindustrie interessant omdat ik net gestopt was met vlees eten. Dat stond centraal in mijn persoonlijke expeditie. Maar voor mijn professionele expeditie heb ik gekeken naar verslaving dat me toen meer energie gaf.” De laatste tijd is ze meer bezig met proces design, het faciliteren van gesprekken: "Ik merk dat daar heel veel energie zit. Maar ook experience design vind ik heel leuk. Ik hoop dat ik goede dingen kan doen en mensen kan inspireren om andere keuzes te maken die beter zijn voor de maatschappij.”

Bo heeft hier heel veel sociale skills geleerd. "Ik was connector op de Performatory, dan sta je een beetje tussen de studenten en de experts. Die rol vroeg heel veel sociale skills. Ga maar eens kijken hoe het gaat met die persoon, werd me dan gevraagd.” Die learning community op basis van gelijkwaardigheid betekent ook dat je altijd studenten bij je beslissingen moet betrekken. Jacco: "Bo was bijvoorbeeld verantwoordelijk voor de financiën van de Performatory en had het beheer over onze betaalpas. Dat was wel een beetje een schok voor de BUas-administratie.” Bo: "Het is mooi om te zien dat je van de experts dat vertrouwen krijgt. Het laat zien dat je hier geen nummertje bent.”

Een zo afwijkende manier van onderwijs vraagt om support van het management en daar heeft de Performatory niet over te klagen. Jacco: "Onze academiedirecteur snapt helemaal waar we mee bezig zijn en zorgt ook voor de nodige backing als we iets doen wat bijvoorbeeld de afdeling facility van BUas minder leuk vindt. Hij weet dat onze voorstellen en ideeën vanuit de community komen en goed onderbouwd zijn.”

Moeten we dan het hele onderwijs op de schop gooien en allemaal Performatories maken? Jacco is daar duidelijk over: "Dit moet niet voor het hele hbo. Er is niet één weg die naar Rome leidt. Hbo moet juist meerdere richtingen en vormen aanbieden waaruit je kunt kiezen wat bij je past. Wij zijn niet de oplossing voor de toekomst. Wij zijn een van de mogelijkheden.” Ook Bo denkt niet dat een onderwijsvorm zoals bij de Performatory voor iedereen is. "Sommige mensen vinden het heel fijn om te horen wat ze moeten doen en wanneer het af moet zijn. Maar dit past heel goed bij mij.”

"Ze kunnen mensen verbinden, zijn empathische luisteraars, kunnen dingen organiseren en zijn niet bang om fouten te maken”

Toch heeft de Performatory ook de andere academies van BUas bereikt. Jacco: "Al drie jaar zijn we bezig om samenwerkingen aan te gaan met studenten van andere academies en dat heeft geleid dat er vanuit de academy tourism management en de academy hotel & facility management studenten het programma van de Performatory volgen. Hierdoor worden de LABs, want zo heten de sessies waar studenten bij elkaar komen, extra verrijkt door nieuwe perspectieven en daardoor wordt de leeromgeving nog rijker. Studenten van de andere academies behalen uiteindelijk wel het diploma van hun oorspronkelijke academie, mede omdat er naast proces, experience en community design, extra designs (facility en tourism design) zijn ontwikkeld. En dat levert voor iedere student ook weer meer keuzemogelijkheden op. Deze cross-academiale benadering zou in de toekomst kunnen leiden tot een sociale innovatieve benadering van maatschappelijke uitdagingen voor studenten van alle academies van BUas. De Performatory wordt dan de weg die je volgt om dat te bereiken, ingekleurd door keuzes van inhoudelijke designs en sectorspecifieke opdrachten.”

Voor Annalena die net is afgestudeerd is het best spannend om weer in die oude wereld te stappen voor een baan. Een wereld waar alles anders is. "Ik ga nu weer terug naar Berlijn en denk dat ik klaar ben voor mijn eerste baan. Ik weet heel goed waar ik sta en wat ik wil doen. Ik zie dat ze in Berlijn echt naar mensen zoals wij op zoek zijn. Community designers, mensen die mensen verbinden. Ze zoeken echt change agents.” Jacco: "Het is duidelijk dat studenten als Annalena goed voorbereid zijn op een carrière. Maar er zijn geen banen met als beschrijving social innovator. Het zit altijd verweven in baanbeschrijvingen. Ze kunnen mensen verbinden, zijn empathische luisteraars, kunnen dingen organiseren en zijn niet bang om fouten te maken. Ze proberen en doen vooral.”